NSND Bành Bắc Hải: Người thổi hồn vào âm thanh điện ảnh Việt
Ngay từ khi ra đời, các loại hình nghệ thuật đều có ngôn ngữ thế hiện của riêng mình. Với điện ảnh, ngôn ngữ thể hiện chính là hình ảnh và âm thanh. Thực tế cho thấy, thành công của một bộ phim không thể thiếu sự đóng góp quan trọng của nghệ sĩ làm âm thanh. Âm thanh và âm nhạc khi được sử dụng hợp lý sẽ giúp các nhân vật thể hiện chiều sâu nội tâm, dẫn dắt cảm xúc người xem một cách tự nhiên, đồng thời góp phần gia tăng ấn tượng, tình cảm của khán giả đối với bộ phim. Giữa những nghệ sĩ thầm lặng tạo nên sức sống cho điện ảnh, đạo diễn âm thanh - NSND Bành Bắc Hải nổi bật với danh xưng “phù thủy âm thanh”.
NSND Bành Bắc Hải sinh ngày 4/9/1958 tại Hà Nội, trong một gia đình giàu truyền thống nghệ thuật, nơi có tới sáu thành viên từng cùng công tác tại Hãng Phim truyện Việt Nam (số 4 Thụy Khuê). Gia đình ấy từng đùa với nhau: “Cả một đời vì nước vì phim”. Cha ông - nhà biên kịch Bành Châu, cùng bác ruột là nhà biên kịch Bành Bảo là những tên tuổi lớn của Điện ảnh Việt Nam. Chị gái ông là nhà thơ Bành Phương Lan từng công tác tại Tạp chí Điện ảnh Kịch trường. Em gái Bành Lan Hương, chị họ - nhà biên kịch Bành Mai Phương và anh rể - NSND Trần Quốc Dũng đều từng công tác tại Hãng Phim truyện Việt Nam.
Ngay từ nhỏ, ông và các anh chị em đã được nuôi dưỡng trong một môi trường giàu cảm hứng nghệ thuật. Gia đình họ Bành tại khu tập thể Trần Quốc Toản thường xuyên có những sinh hoạt văn hóa sôi nổi. Cha ông - nhà biên kịch Bành Châu còn là chủ nhiệm một câu lạc bộ nghệ thuật gia đình, nơi các con và các cháu được khuyến khích làm thơ, vẽ tranh, hát múa, diễn kịch… mỗi khi hè về. Người phụ trách âm thanh của các tiết mục văn nghệ đó chính là Bành Bắc Hải. Ngày đó, Hải được cha cho sử dụng chiếc máy thu thanh của khối XHCN, vốn là của hiếm ở Hà Nội vào thời điểm trước năm 1975. Băng ghi âm những vở chèo cổ như “Quan âm Thị Kính” hay “Nghêu Sò Ốc Hến” được phát đi phát lại trở thành niềm say mê của đám trẻ họ Bành và cũng là dấu mốc quan trọng trên hành trình đến với thế giới âm thanh điện ảnh của NSND Bành Bắc Hải.
Do năng khiếu về âm thanh bộc lộ rất sớm, NSND Bành Bắc Hải đã thi đỗ và tốt nghiệp xuất sắc Đại học Kỹ sư Điện ảnh Leningrad (Liên Xô cũ) - một trong những cái nôi đào tạo điện ảnh hàng đầu thế giới thời bấy giờ. Trở về nước, NSND Bành Bắc Hải về công tác tại Hãng Phim truyện Việt Nam (số 4 Thụy Khuê) từ năm 1984 với chức danh Thu thanh chính - Đạo diễn âm thanh, rồi Xưởng trưởng Xưởng Thu thanh - Dựng phim. Từ năm 2015, NSND Bành Bắc Hải về công tác tại Trường Đại học Sân khấu & Điện ảnh Hà Nội với vai trò Phó trưởng khoa Công nghệ Điện ảnh - Truyền hình. Tại đây, ông tận tâm truyền đạt kiến thức lý luận và thực tiễn của lĩnh vực nghệ thuật âm thanh cho học trò tới khi nghỉ hưu (năm 2018).
Là một đạo diễn âm thanh, NSND Bành Bắc Hải đã góp phần đáng kể cho sự thành công của nhiều bộ phim lớn có giá trị nghệ thuật cao của ngành điện ảnh Việt Nam. Ông là đạo diễn âm thanh đầu tiên áp dụng quy trình âm thanh mới theo hệ thống kĩ thuật số (Digital) và ứng dụng vào sản xuất âm thanh cho phim truyện Việt Nam theo hệ thống âm thanh vòm (Dolby Surround). Những đổi mới kỹ thuật mà NSND Bành Bắc Hải thực hiện không chỉ nâng tầm chất lượng âm thanh cho phim Việt mà còn được ghi nhận qua hàng loạt giải thưởng kỹ thuật cùng các giải cá nhân dành cho đạo diễn âm thanh hiệu quả nhất mà ông từng vinh dự nhận được.
Để có một sự nghiệp điện ảnh ghi dấu ấn, NSND Bành Bắc Hải đã không ngừng tìm tòi sáng tạo các thủ pháp thể hiện, tự hoàn thiện chuyên môn nghiệp vụ, học hỏi, cập nhật thông tin ở đồng nghiệp và các nhà điện ảnh lớn trên thế giới. Ông là một trong những người đầu tiên đưa âm thanh trong phim truyện Việt Nam vào thời kỳ số hóa để bắt kịp xu hướng âm thanh thế giới. Bên cạnh đó, ông dành tâm huyết đào tạo các thế hệ kế cận, truyền đạt kỹ thuật và nghệ thuật xử lý âm thanh; chủ động học hỏi và truyền lại cho các đồng nghiệp kiến thức cơ bản về dựng phim video. Ông còn thiết lập kho tư liệu âm thanh cho phim truyện lớn nhất Việt Nam, đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh nước nhà.
Với sự đam mê sáng tạo không ngừng nghỉ, NSND Bành Bắc Hải đã có một sự nghiệp điện ảnh đồ sộ khi tham gia sáng tạo về âm thanh cho hơn 40 bộ phim truyện điện ảnh, trong đó có nhiều phim đoạt giải thưởng cao tại các liên hoan phim trong và ngoài nước. Có thể kể đến các bộ phim: “Đừng đốt” (đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh, Âm thanh xuất sắc nhất giải thưởng Cánh diều năm 2010); “Mùi cỏ cháy” (đạo diễn: NSƯT Nguyễn Hữu Mười), “Sống trong sợ hãi” (đạo diễn: Bùi Thạc Chuyên); “Những người viết huyền thoại” (đạo diễn: NSƯT Bùi Tuấn Dũng, Âm thanh Xuất sắc Nhất tại Lễ trao giải Cánh diều năm 2013); phim “Đào, phở và piano” (đạo diễn: NSƯT Phi Tiến Sơn, bộ phim cuối cùng ông giữ vai trò đạo diễn âm thanh).
Với chuyên môn sâu và khả năng thẩm âm đặc biệt, NSND Bành Bắc Hải luôn là sự lựa chọn hàng đầu của các đạo diễn khi làm phim về chiến tranh. Dù chưa một lần mặc áo lính nhưng ông am hiểu tường tận âm thanh các loại vũ khí từ thô sơ đến hiện đại và luôn biết sử dụng hiệu quả của chúng để tạo nên những cảnh quay chân thực, sống động.
Ở lĩnh vực phim hoạt hình, NSND Bành Bắc Hải đã tham gia sáng tạo âm thanh cho hơn 80 bộ phim. Trong số đó, phải kể đến các bộ phim: “Xe đạp và ô tô”, “Chuyện những đôi giầy” (đạo diễn: NSND Nguyễn Phương Hoa, Bông sen Vàng Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 14, Cánh diều Bạc năm 2003); “Chiếc lá” (đạo diễn: Phạm Hồng Sơn, Bông sen Vàng, Âm thanh Xuất sắc Nhất tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 17). Gần đây nhất, phim hoạt hình “Cái nhìn” (đạo diễn: NSND Nguyễn Phương Hoa) do NSND Bành Bắc Hải phụ trách âm thanh đã đoạt giải Khuyến khích trong Liên hoan phim ngắn Hà Nội (Giải Sao Khuê) lần thứ Nhất, năm 2024 do Hội Điện ảnh Hà Nội tổ chức.
Ngoài phim truyện và phim hoạt hình, NSND Bành Bắc Hải còn sáng tạo về âm thanh cho rất nhiều phim truyện video và phim tài liệu khác, trong đó có bộ phim tài liệu “Sinh năm 1972” của đạo diễn NSƯT Nguyễn Sỹ Chung và nhà biên kịch Bành Mai Phương do Hãng phim Sao Khuê (Hội Điện ảnh Hà Nội) sản xuất. Phim đã giành Giải C của Ban Tuyên giáo Trung ương năm 2023 và Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Thủ đô năm 2024.
Với những thành tích xuất sắc trong sự nghiệp, đạo diễn âm thanh - NSND Bành Bắc Hải được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT năm 2007 và NSND năm 2015.
Ngoài công tác sáng tác và giảng dạy, NSND Bành Bắc Hải còn tích cực tham gia các hoạt động xã hội. Với chuyên môn của mình, ông đã góp mặt trong mạng truyền thông của văn phòng DKT Việt Nam (tổ chức phi chính phủ Mỹ hoạt động trong lĩnh vực kế hoạch hóa gia đình và phòng chống HIV/AIDS). Ông cũng là một trong những người sáng lập Hãng phim Việt Nam Xanh thuộc Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam. Những đóng góp của ông trong các bộ phim của Hãng phim Việt Nam Xanh đã góp phần quan trọng vào công tác bảo vệ thiên nhiên và môi trường tại Việt Nam. Cá nhân ông được nhận Giải thưởng cấp nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ thiên nhiên môi trường Việt Nam do Bộ Khoa học và Công nghệ nay là Bộ Tài nguyên và Môi trường trao tặng.
Điều đáng trân quý ở người nghệ sĩ tài hoa này là niềm đam mê sáng tạo và khát vọng cống hiến. Bạn bè, đồng nghiệp luôn trân trọng và quý mến ông cũng bởi điều đặc biệt ấy. Những năm cuối đời, dù sức khỏe không còn được như trước nhưng NSND Bành Bắc Hải vẫn miệt mài làm việc. Có lẽ chính công việc và niềm đam mê nghệ thuật đã giúp ông kiên cường vượt qua những tháng ngày gian nan nhất. Là một người ham học hỏi và say mê công nghệ, ông luôn chủ động cập nhật những phần mềm mới, tự mua sắm thiết bị làm nghề tại nhà riêng để có thể hợp tác làm phim với các đạo diễn điện ảnh trong thời đại kỷ nguyên số. Bộ phim hoạt hình “Món quà bất ngờ” NSND Bành Bắc Hải thực hiện vào tháng 1/2025 chính là món quà cuối cùng ông dành tặng cho cuộc đời. Người nghệ sĩ hết lòng vì nghệ thuật ấy ra đi nhưng vẫn luôn ở lại với chúng ta, bởi tác phẩm của ông sẽ mãi hiện hữu trong lòng công chúng yêu điện ảnh Việt./.