Lễ hội Cổ Loa - Hà Nội: Nhân lên truyền thống yêu nước của dân tộc ngày xuân
Trong rất nhiều lễ hội đầu xuân của Hà Nội thì Lễ hội Cổ Loa (còn gọi là lễ hội “Bát xã hộ nhi”) tại xã Cổ Loa, huyện Đông Anh vẫn giữ được các nghi thức văn hóa truyền thống. Lễ hội này diễn ra trong ngày mùng 5 và 6 tháng Giêng, đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đưa vào “Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia” năm 2021.
Lễ hội Cổ Loa xuân Ất Tỵ diễn ra vào ngày 2 – 3/2 (mùng 5 - 6 Tết Ất Tỵ), nhằm tưởng nhớ công lao của Thục Phán An Dương Vương - người đã có công xây thành Cổ Loa và lập lên Nhà nước Âu Lạc. Bên cạnh đó, lễ hội còn tôn vinh truyền thống yêu nước của dân tộc, cầu cho quốc thái dân an.
Lễ hội với quy mô lớn, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, ban ngành của Thành phố Hà Nội, Ban quản lý Khu di tích Cổ Loa, cấp ủy, chính quyền huyện Đông Anh và xã Cổ Loa, cộng đồng cư dân ở các làng, xóm có thực hành lễ hội. Đây là lễ hội lớn trong vùng có sự tham gia của Bát xã (8 làng cổ có cùng tín ngưỡng thờ cúng An Dương Vương), với quy trình lễ tiết, nghi thức trang nghiêm được nhân dân các làng, xã chuẩn bị chu đáo từ nhiều tháng, muộn nhất là tháng Chạp năm trước.
Sau năm 1952, lễ hội không còn sự tham gia của “Bát xã hộ nhi” mà do làng Cổ Loa duy trì tổ chức hội làng với quy mô nhỏ, lễ nghi đơn giản, có tế lễ và một số trò chơi dân gian. Đến năm 1990, lễ hội Cổ Loa dần được khôi phục và tổ chức hàng năm với sự tham gia của cộng đồng cư dân Bát xã Loa Thành.
Ngày mùng 5 tháng Giêng bát xã giáp tế, lễ và các trò chơi, biểu diễn nghệ thuật trong ngày hội. Việc giáp tế diễn ra trong cả ngày, gồm 4 tuần tế cáo vào hội, buổi sáng tuần đầu do làng Cổ Loa tế, tuần sau Bát xã tế, buổi chiều tuần đầu là Bát xã tế, tuần sau Cổ Loa tế. Mọi công tác chuẩn bị cho ngày chính hội được hoàn tất.
Ngày chính hội (mùng 6 tháng Giêng) tới phần lễ và phần hội. Theo đó, phần lễ theo truyền thuyết, khi vua An Dương Vương chọn Cổ Loa làm địa điểm xây dựng kinh đô, người dân làng Quậy đã nhường đất cho vua xây thành. Do vậy, dù làng Quậy mặc dù không có tên trong Bát xã nhưng vì là dân gốc Cổ Loa nên được mời đến dự lễ hội và được làm lễ đọc “Mật khẩn” ở chiếu trên, các làng khác phải ra đón. 15 cụ thuộc đoàn anh Cả Quậy đến Cầu Cung, lúc này 15 cụ làng Cổ Loa mặc áo tế gồm có 1 trống khẩu, kiểng, lộng vàng che lễ, phù choang dựng lễ, 2 quân chầu khiêng lễ đến đón và rước lễ đoàn anh cả Quậy vào đền Thượng làm lễ và được xếp ngồi ở chiếu trên.
Từ sáng sớm các xã rước kiệu của xã mình về làng Cổ Loa theo hai phía. Phía tây (bên phải đền Thượng) tập trung tại thành Ngoại gồm các làng: Mạch Tràng, Sằn Giã, Đài Bi, Cầu Cả. Phía đông (bên phải đền Thượng) tập trung tại chợ Sa, gồm làng Văn Thượng - Ngoại Sát - Thư Cưu. 7 giờ sáng, theo trống lệnh, 2 đoàn rước cùng tiến vào đền Thượng đến đầu hồ phía tây thì hai đoàn nhập vào làm một xếp theo thứ tự. Đoàn rước tiến vào sân Rồng Thượng theo số thứ tự hạ kiệu. Sau tiếng trống lệnh, anh Cả Quậy vào tiến lễ trước, đến Bát xã lần lượt dâng lễ vào cung vua.
Hai cụ Thủ hiệu trống đại, chiêng đại cử (thực hiện) 3 hồi 9 tiếng khai mạc lễ hội. Anh Cả Quậy đọc lời chúc mừng, làm lễ và đọc lời mật khẩn, thực hiện tại chiếu trên trước cửa đền.
Tiếp theo là buổi tế Hội đồng ở Cổ Loa diễn ra hơn hai tiếng qua 67 lần xướng. Đây là nghi thức quan trọng nhất trong phần lễ của lễ hội Cổ Loa do các cụ ông thực hiện nhằm mục đích đón rước và thỉnh mời thần về dự hưởng lễ vật, đồng thời là dịp để dân làng chúc tụng thần, bày tỏ lòng biết ơn của dân làng đối với thần linh, mong thần phù hộ cho dân làng bình yên, hạnh phúc, quốc thái dân an.
Sau buổi tế Hội đồng là nghi thức rước kiệu Bát xã (nghênh rước kiệu). Xuất phát từ đền Thượng, kiệu làng Cổ Loa dẫn đầu, sau đó lần lượt đến rước kiệu của các làng Văn Thượng, Mạch Tràng, Sằn Giã, Ngoại Sát, Đài Bi, Cầu Cả, Thư Cưu. Đoàn rước từ sân Rồng Thượng xuống sân Rồng Hạ, ra cửa đền, rẽ sang phải đi về phía tây, vòng xuống phía nam, quanh hồ giếng Ngọc sang bên phía đông đến ngã tư thì đoàn rước của làng Cổ Loa rước thẳng vào đình Ngự Triều Di Quy ngự ở đó.
Buổi chiều Cổ Loa tế tại đình, tế xong rước kiệu về đền. Các làng còn lại trong Bát xã (Mạch Tràng, Sằn Giã, Đài Bi, Cầu Cả, Thư Cưu) rẽ trái đi về đường phía tây Nam qua cổng đền, riêng làng Văn Thượng, Ngoại Sát rẽ về chợ Sa đi về đình của mỗi làng, tiếp tục tổ chức hội làng thời gian bắt đầu từ mùng 8 đến 16 tháng Giêng.
Phần hội tại Lễ hội Cổ Loa có hệ thống trò chơi dân gian và trò diễn phong phú, hấp dẫn chứa đựng nét đẹp văn hóa và mang giá trị truyền thống dân tộc, tiêu biểu như: bắn nỏ, đu tiên, đấu vật, cờ người, hát tuồng, múa rối nước.... thu hút được đông đảo mọi tầng lớp nhân dân tham gia.
Không gian trung tâm thực hành lễ hội Cổ Loa là khu vực thành Nội thuộc xã Cổ Loa, có quần thể các di tích kiến trúc đền, đình, am, điếm, nơi thờ phụng chính đức vua An Dương Vương, Mỵ Châu, thần Kim Quy, tướng quân Cao Lỗ và các nhân vật liên quan. Không gian “hạt nhân” của lễ hội là khu vực đền Thượng (thờ Thánh tổ Hoàng đế An Dương và những người có công với dân, với nước) tại xã Cổ Loa.
Lễ hội Cổ Loa hàm chứa giá trị tri thức dân gian. Các nghi thức tế lễ, rước, các tục hèm, các trò chơi, trò diễn, ẩm thực là kho tàng khoa học về giá trị tư duy của người dân từ xa xưa cho đến bây giờ. Lễ hội cũng là dịp để giáo dục lòng biết ơn của con cháu đối với công đức của Đức vua An Dương Vương đã có công dựng nước Âu Lạc, xây thành, chế tạo nỏ Liên Châu chống giặc, giữ nước và trồng lúa nước phát triển kinh tế, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ truyền thống yêu nước, luôn đề cao cảnh giác trước mọi âm mưu chống phá nền độc lập và xây dựng chủ nghĩa xã hội của các thế lực thù địch trong giai đoạn hiện nay./.