Năm Tỵ nói chuyện rắn
Rắn người xưa còn gọi là rồng con, người tuổi rắn cũng gọi là tuổi rồng con. Trong 12 con giáp, rắn xếp hàng Tỵ, đứng thứ 6 trong 12 địa chi. Trong chữ Hán chỉ 12 địa chi ấy, chỉ duy nhất có chữ Tỵ (巳) là mang hình con giáp ấy tức là con rắn.
Nếu tính thời gian theo cách tính xưa (một ngày có 12 canh giờ) thì giờ Tỵ vào tầm từ 9 giờ sáng đến 11 giờ; nếu tính thời gian theo bốn mùa thì tháng Tỵ là tháng 4 đầu mùa hè bởi có thuyết nói rằng chữ Tỵ người Trung Quốc phát âm là “si” đồng âm với chữ “tứ” là bốn nên bảo tháng Tỵ là tháng Tư. Nhưng cách nói này không thuyết phục bằng thuyết cho rằng thời xưa lịch âm năm mới bắt đầu từ ngày Đông chí - là ngày ngắn nhất trong một năm - vào tháng 11 âm lịch và tháng ấy gọi là tháng Tý, cứ thế tính thì tháng Chạp là tháng Sửu, tháng Giêng là tháng “Dần”…
Cũng vì vậy mà trong hai bài thơ với nhan đề là “Trêu đùa bạn”, Đỗ Phủ đều mở đầu bằng câu: “元年建巳月” (“Nguyên niên kiến Tỵ nguyệt” nghĩa là năm đầu vừa tháng Tư) thế mà một số người lầm tưởng là tháng Sáu vì cho rằng Tỵ là ngôi thứ 6. Tháng Tỵ là tháng Tư mang tinh loài rắn nên cũng là tháng đầu mùa hạ, muôn vật đều ở trạng thái phơi phới vươn lên, rầm rộ sinh trưởng mang ý nghĩa tự mình trỗi dậy như rắn tự bò ra khỏi hang.
Vì rắn hay thích ở những nơi tăm tối như hang hốc hoặc vắng vẻ như gốc cây, bụi cỏ nên có người gán cho loài rắn những đặc tính như thâm hiểm, lạnh lùng, xảo quyệt. Ngoài những ý nghĩa không tốt đó ra, số đông người ta lại cho rằng đấy chỉ là vài tính cách cá biệt chứ rắn phần nhiều tượng trưng của sự may mắn, tốt đẹp, thần thánh, sống thọ, sinh sôi nòi giống, của cải và cứu giúp con người qua vị thuốc bằng thân xác của mình. Chẳng thế mà người dân ở một số nơi như Ai Cập, châu Âu cổ đại, rắn còn là tượng trưng cho đất nước và pháp quyền; hay trong câu chuyện cổ dân gian của Trung Quốc - “Chuyện bạch xà”, rắn còn tượng trưng cho sự theo đuổi tình yêu và hạnh phúc.
Khi con người còn sống trong thế giới mông muội, người và loài vật sống lẫn lộn với nhau, trên mặt đất đâu đâu cũng thấy rắn cho nên với con người thời đó, rắn trở nên một con vật đầy vẻ kỳ bí. Rắn vừa mang vẻ trí tuệ khôn ngoan, lại là hóa thân của mưu mô thâm hiểm; rắn đi không ai biết, đến chẳng ai hay, sống được cả ở trên cạn lẫn dưới nước lại biết lột xác biến dạng, biết chui luồn nhưng cũng biết leo cao, khi giận dữ thậm chí có thể nuốt sống con người và loài vật, nham hiểm hơn có thể dùng nọc độc giết chết cả mãnh thú... Tất cả những thứ đó khiến con người mông muội vô cùng khiếp sợ, cho rằng rắn tượng trưng cho oai phong. Bởi vậy, ta còn thấy trong những bức tranh cổ, rắn thường xuất hiện nơi tay hoặc quấn quanh tai các vị thần, uy linh không kể xiết. Những thiên thần oai phong lẫm liệt trong các truyền thuyết cổ xưa nổi tiếng cũng thường có cơ thể lẫn lộn giữa người và rắn.
Lại nói đến quan niệm về 12 con giáp, không những nước ta mà ngay những nước có nền văn minh cổ đại tiêu biểu như Trung Quốc, Ấn Độ, Hy Lạp, Ai Cập đều có rắn trong 12 con giáp và đều đứng ở hàng thứ 6. Năm rắn là năm của yên bình, êm thuận. Đặc tính sinh vật của loài rắn là giỏi thích nghi (thuận) với hoàn cảnh sống, bất kể là rừng rậm gai góc hay khe đá gập ghềnh, trong xó tối âm u hay bãi cát trơ trọi... chẳng có nơi nào mà rắn không thể vượt qua. Trong địa chi, rắn (Tỵ) đứng hàng thứ 6 mà 6 là con số âm tính, may mắn, cát tường theo quan niệm của văn hóa Trung Quốc, 6 lại là 6 vạch của ba hào âm trong quẻ Khôn trong Kinh Dịch mang tính nhu thuận, thế mới sinh ra câu “thần chú” là “lục lục đại thuận”. Năm rắn là năm của sức mạnh: Bởi đã gọi là “rồng nhỏ” nên tuy rắn không thể bay như rồng, nhảy như hổ nhưng từ xưa đến nay người ta vẫn cho rằng rắn có sức mạnh thần kỳ. Với tấm thân mềm dẻo lại giỏi biến hóa lúc co lúc duỗi, lặng lẽ náu mình nhưng trong nháy mắt có thể quăng mình tới mục tiêu, nhanh nhẹn vô cùng.
Năm rắn cũng là năm của mạng sống, sinh sôi. Trong những thư tịch cổ của Trung Quốc như Kinh Thi, như Sơn Hải Kinh tả thế giới thượng cổ hoang sơ ta đều thấy cảnh nằm mơ thấy rắn rồi sinh con quý. Rắn là biểu tượng của sự sống lâu dài. Ngay trong truyền thuyết mà ta được bà, được mẹ kể cho nghe đã miêu tả rằng chỉ vì Thiên Lôi lơ đễnh rao nhầm lệnh của Thiên đình, rắn đã cướp mất quyền lột xác của con người, trở thành con vật sống nhiều kiếp và như thế nó tượng trưng cho sự sống lâu.
Năm rắn là năm của may mắn, của cải. Rắn trong nhiều truyền thuyết là sứ giả của cải, chuyện dân gian thường có cảnh vàng bạc biến hóa kỳ ảo thành con rắn dẫn con người vào hang sâu tìm ra kho báu.
Văn hóa về các con giáp là văn hóa truyền thống của dân tộc ta (và nhiều dân tộc khác), mang những nét đẹp riêng và có những mặt tác động tích cực trong đời sống con người. Vậy nên không có lẽ gì chúng ta không lan tỏa nó đến với các dân tộc khác để thành tài sản chung của loài người. Và sau hết, với năm rắn này, ta hãy nghĩ theo tinh thần của câu chuyện Bạch Xà là luôn khát khao, hy vọng, đón chờ những kết quả tốt đẹp, đưa cuộc sống người dân, đất nước Việt Nam đi lên./.