Tái hiện thực cảnh đánh cá Lễ hội Đả Ngư - nét văn hóa đặc sắc của xứ Đoài Hà Nội

Đồng chí Nguyễn Quang Hán, nhấn mạnh, nói đến lễ hội Đền Và, ai cũng sẽ nghĩ ngay đến hội rằm tháng Giêng nức tiếng xứ Đoài nhưng còn có một lễ hội nữa mà không phải ai cũng biết, đó là hội Đả Ngư (tức là hội đánh cá) diễn ra vào Rằm tháng Chín âm lịch bắt nguồn từ truyền thuyết Đức Thánh Tản kéo vó trên sông Tích.

Truyền thuyết kể rằng, một hôm, Thánh Tản Viên giả dạng thành một lão nông đi dạo trên sông Tích, đến đoạn giữa Cầu Vang và Mả Mang thấy một ông già ngồi kéo vó. Lúc trời đứng bóng, ông già mở cơm nắm muối vừng rồi mời Ngài cùng ăn. Cảm kích trước tấm lòng của ông, Ngài hỏi thăm và muốn giúp ông việc kéo cá.

Ông già than phiền vì từ sáng đến giờ chẳng được con nào. Ngài vui vẻ xin ông kéo thử một mẻ. Thật kỳ lạ, khi cầm vó kéo lên ông già thấy bao nhiêu là cá, cá lớn, cá nhỏ thi nhau quẫy đành đạch làm ông hoa cả mắt. Ông sung sướng vội vàng bắt cá vào giỏ. Hai người vừa bắt vừa đếm được 99 con.

Thấy đáy vó còn duy nhất một con cá trê đang mang bụng chửa, ông già đã nghe lời Ngài thả nó về sông để làm phúc. Thánh Tản còn ở lại dạy ông lão cách chế biến cá thành các món ăn ngay ở nơi kéo cá nên không kịp về nhà lấy muối. Do vậy các món đều ăn nhạt. Ăn xong Thánh Tản thấy nhạt miệng liền dạy ông lão hái quả cau tươi cùng lá trầu và vỏ cây quạch đưa lên miệng nhai mà không cần dùng vôi. Lạ thay, càng nhai cụ càng cảm thấy người phấn khích, bừng nóng, miệng thơm tho chẳng còn chút tanh của cá nữa.

Kể từ đó cụ già biết cách làm vó và chế biến món cá rồi dạy nhân dân trong vùng làm theo. Lại nói về chuyện con cá trê, sau khi được phóng sinh đã sinh nở đầy đàn. Nhớ ơn cứu mạng, khi sắp chết, cá trê nọ đã cố bơi về gần đền Và, ngoảnh đầu bái lạy. Nơi này hiện nay gọi là xóm cá Trê, ở xã Thanh Mỹ.

Tưởng nhớ công ơn của Đức Thánh Tản, hàng năm, Nhân dân trong vùng lại mở hội đánh cá trên sông Tích vào ngày rằm tháng Chín âm lịch. Ngoài mục đích dựng lại tích Thánh Tản kéo vó, lễ hội Đả ngư còn mang tính khuyến ngư và giữ gìn môi trường sinh thái vùng sông Tích. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố nên trong thời gian qua BQL di tích Đền Và mới tổ chức được phần Lễ mà chưa tổ chức được phần hội đánh cá của lễ hội Đả Ngư theo truyền thống.

Năm 2024, theo nguyện vọng của nhân dân trong vùng, UBND phường Trung Hưng tổ chức tái hiện lại thực cảnh đánh cá lễ hội Đả Ngư. Tuy nhiên do ở Sông Tích mực nước lũ dâng cao, lòng sông chưa được cải tạo, nạo vét nên tiềm ẩn nhiều nguy hiểm, vì vậy, BTC đã xin ý kiến các chuyên gia, xin ý kiến rộng rãi trong Nhân dân và thống nhất tổ chức tái hiện lại thực cảnh đánh cá lễ hội Đả Ngư tại khu vực Đầm Sen – phường Trung Hưng để đảm bảo an toàn cho nhân dân.

Tái hiện lại thực cảnh đánh cá lễ hội Đả ngư Đền Và, trên 300 trai đinh đến từ 11 đội đánh cá trên địa bàn phường Trung Hưng và một số xã, phường bạn cùng với các ngư cụ đánh bắt cá như: dập, sào, nơm, quạng… đã nhộn nhịp bơi lội úp xúc bắt cá, trên bờ dân làng thôi thúc trống chiêng cổ vũ, hò reo.

Chủ tịch UBND phường Trung Hưng Nguyễn Anh Thương, nhấn mạnh: Cá bắt được không bán mà sẽ được Nhân dân chọn lựa những con cá ngon nhất, to nhất để chế biến rồi dâng cúng lên Đức Thánh Tản, những con cá nhỏ thì các Tổ dân phố và nhân dân tổ chức thụ lộc liên hoan tạo không khí sảng khoái, đoàn kết trong cộng đồng. Đặc biệt, đội nào bắt được con cá to nhất, đội nào bắt được nhiều cá nhất sẽ được Ban tổ chức lễ hội tuyên dương và khen thưởng.

Cùng với lễ hội rằm tháng Giêng, lễ hội Đả ngư là nét đẹp văn hóa truyền thống đặc trưng của vùng xứ Đoài cần được bảo tồn, gìn giữ và phát huy. Thông qua đó nhằm tôn vinh, tuyên truyền, giới thiệu và quảng bá những giá trị đặc sắc của di tích đền Và nói chung và lễ hội đền Và - di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia nói riêng; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử truyền thống của dân tộc, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các tầng lớp nhân dân cùng nhau gìn giữ những di sản văn hóa cho hôm nay và mai sau./.

Trung Kiên