Bài 2: Phục dựng và lan tỏa múa cổ truyền Thăng Long - Hà Nội

Theo cố GS.TS.NSND Lê Ngọc Canh, tại Hà Nội có gần 100 điệu múa cổ, chia thành các thể loại múa dân gian, cung đình và múa tín ngưỡng, tôn giáo. Tuy nhiên, quá trình hội nhập cùng những biến động lịch sử theo thời gian đã làm mất đi nhiều điệu múa độc đáo, nhất là những điệu múa cung đình (hiện chỉ còn khoảng 30 điệu), hiện chủ yếu là múa dân gian, tồn tại trong các lễ hội truyền thống ở Hà Nội.

Bên cạnh đó, sự giao thoa văn hóa và sự xuất hiện các trào lưu múa mới đã khiến cho một số điệu múa cổ đang dần mai một và mất đi vị trí trong đời sống văn hóa cộng đồng. Vì vậy, việc sưu tầm để phục hồi, gìn giữ và lan tỏa các điệu múa cổ đang là sự quan tâm hàng đầu của các nhà nghiên cứu văn hóa cùng những nghệ sĩ múa tâm huyết và khán giả yêu thích loại hình múa cổ.

Quá trình đô thị hóa diễn ra ngày một mạnh mẽ, điều đó đã khiến cho không gian diễn xướng của múa cổ truyền ít nhiều bị thay đổi. Nếu như trước kia, “sân khấu” của múa cổ là bên các lũy tre làng, tại sân đình, bờ ao, giếng nước, gốc đa, thì nay, không gian ấy đã bị “bê tông hóa” với những ngôi nhà cao lớn, hiện đại. Nét cổ kính đặc trưng của các làng quê vùng đồng bằng Bắc bộ - nơi phù hợp nhất cho múa cổ Thăng Long nay đã không còn nữa.

Dễ dàng nhận thấy, lớp trẻ bây giờ ít người còn mặn mà với múa cổ, thay vào đó họ chạy theo xu hướng nhảy múa hiện đại như Hiphop, Breakdance... Mặt khác kinh phí cho các câu lạc bộ để họ thực hiện đổi mới và thu hút lớp trẻ còn quá eo hẹp, thâm chí không đủ để các nghệ nhân duy trì các hoạt động cơ bản.

Ngoài ra, vấn đề bảo tồn và phát huy di sản múa cổ Thăng Long - Hà Nội được đặt ra còn muộn và chưa được như mong muốn; việc sưu tầm, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa chưa tương xứng với tiềm năng hiện có; việc nghiên cứu sưu tầm múa cổ còn mang tính dàn trải, chưa sâu.

Cùng với đó, các sinh hoạt lễ hội, văn nghệ dân gian nhiều lúc còn mang tính hình thức và việc biến nó thành những sinh hoạt bổ ích, lành mạnh có tính thường xuyên và tính xã hội còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong khâu tổ chức. Rồi vấn đề thiếu những công trình nghiên cứu khoa học mang tính thực tiễn cho các mục tiêu giữ gìn và phát huy vốn văn hóa - văn nghệ dân gian vào đời sống xã hội. Hay nguồn kinh phí, ngân sách, phương tiện, nhân lực đầu tư cho việc phục dựng và lan tỏa múa cổ còn ít ỏi và khó khăn, đặc biệt là sự thiếu hụt cán bộ làm công tác văn hóa...

Đây chỉ là một trong số những khó khăn, thách thức có ảnh hưởng trực tiếp nhất tới việc phục dựng múa cổ Thăng Long. Nếu không tìm cách bảo tồn và lan tỏa thì các điệu múa này sẽ bị “hòa tan” dưới ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường cùng sự du nhập của nền “văn hóa ngoại lai”.

Thực tế cho thấy, việc khôi phục, truyền dạy các điệu múa cổ truyền là một quá trình vô cùng khó khăn, tốn không ít thời gian, công sức, bởi múa cổ đã bị mai một đi rất nhiều. Mặt khác, những người am hiểu, những nghệ nhân thông thạo các điệu múa này còn rất ít và đều đã cao tuổi. Nếu không nhanh chóng tìm kiếm và khôi phục thì kho tàng văn hóa quý giá này sẽ chỉ còn lại trong ký ức.

Nhiều năm qua công tác nghiên cứu, sưu tầm về giá trị nghệ thuật múa cổ Thăng Long đã được quan tâm nhưng dường như vẫn chưa tương xứng với tầm quan trọng và giá trị đích thực của loại hình nghệ thuật này trong đời sống xã hội. Công tác tuyên truyền, quảng bá giá trị nghệ thuật của các điệu múa cổ tại địa phương mới chỉ dừng lại ở mức độ cấp vùng, nhỏ lẻ, chưa có sự đầu tư xúc tiến quảng bá các giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch.

Các hình thức truyền dạy còn đơn điệu, chưa có quy mô nên chưa thực sự phát huy hết hiệu quả. Người truyền dạy phần lớn là người già cao tuổi, không có chuyên môn về nghiệp vụ sư phạm nên công tác truyền đạt cũng gặp không ít khó khăn. Đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý văn hóa còn thiếu vốn hiểu biết về loại hình múa cổ Thăng Long nên cũng gây bất cập trong thực thi công việc. Thiết chế văn hóa của địa phương còn đầu tư chưa được thỏa đáng, các bộ, ban ngành chưa tạo điều kiện về kinh phí và các yếu tố cần thiết để lưu giữ và phục dựng loại hình nghệ thuật này…

Làm thế nào để bảo tồn, lưu giữ và lan tỏa múa cổ truyền Thăng Long ra cộng đồng và khiến di sản văn hóa này phát triển bền vững quả thực là bài toán khó. Tuy nhiên, không vì thế mà chúng ta bỏ cuộc.

Trước mắt, cần tìm kiếm nguồn kinh phí hỗ trợ cho các địa phương, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh thần để các nghệ nhân, các câu lạc bộ tập luyện và biểu diễn. Để bảo tồn các điệu múa cổ, mỗi địa phương cần duy trì khoảng 10 - 15 nghệ nhân chủ chốt. Song song với đó, đào tạo đội ngũ kế cận từ học sinh, thanh thiếu niên ngay chính tại địa phương có điệu múa cổ. Từ đó nhân rộng và phát triển mô hình các câu lạc bộ múa, biểu diễn múa cổ Thăng Long.

Nhằm tạo môi trường cho múa cổ có đất phát triển, trước mắt cần đưa việc truyền dạy múa cổ vào chương trình hoạt động ngoại khóa trong các trường học và là hoạt động học tập chính thức tại các trường nghệ thuật có đào tạo múa. Cần mời các nghệ nhân truyền dạy cho các em những kỹ thuật cơ bản của điệu múa, giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp văn hóa trong các điệu múa cổ độc đáo này. Múa cổ Thăng Long được hình thành từ chính cộng đồng và phục vụ cho cộng đồng, vì thế cần tổ chức tuyên truyền, phổ biến để người dân hiểu được nội dung, ý nghĩa giá trị văn hóa, giá trị tư tưởng, thẩm mỹ của múa cổ Thăng Long trong đời sống xã hội đương thời.

Thêm nữa, cần quy hoạch một số địa điểm phù hợp với múa cổ như đình làng hoặc nhà cổ, kết hợp bài trí quang cảnh xung quanh, thuận tiện cho việc tham quan, đi lại để thường xuyên biểu diễn múa cổ tại các lễ hội, sinh hoạt văn hóa của địa phương. Đồng thời, quy hoạch các địa điểm này thành các điểm du lịch văn hóa để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, biến múa cổ Thăng Long thành các sản phẩm du lịch của địa phương.

Để múa cổ Thăng Long không bị mai một, cần có sự lồng ghép, phối hợp, kết nối một cách đồng bộ với các giải pháp của các nhà quản lý văn hóa nhằm gìn giữ và phát huy một cách bền vững bản sắc văn hóa dân tộc; Tăng cường sự đồng thuận, ủng hộ của nhân dân, đặc biệt là sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền các cấp. Các cấp, các ngành cần tập trung triển khai công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao ý thức tự giác của người dân nhằm khơi dậy ở họ lòng tự hào đối với múa cổ.

Trong điều kiện nền kinh tế thị trường hiện nay, việc vận động, tuyên truyền nâng cao ý thức tự giác của người dân cần gắn với công cuộc vận động xã hội hóa trong công cuộc bảo tồn. Đây cũng là cách thức thu hút đông đảo người dân tham gia lưu giữ di sản văn hóa truyền thống của mình.

Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 hiện nay đã khiến cho việc khuếch tán thông tin trở nên dễ dàng hơn, con người tiếp cận thông tin một cách đầy đủ và nhanh chóng hơn, vì vậy cần chọn lọc, khôi phục và phối hợp với các đài phát thanh truyền hình để tổ chức ghi âm, ghi hình, dựng thành phim tư liệu đưa vào đĩa vi tính, viết lại các điệu múa cổ thành sách và cho xuất bản. Sau đó phát sóng trên đài truyền hình và quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng và trang mạng xã hội để tiếp cận rộng rãi đến nhiều đối tượng khán giả.

Sau mỗi đợt tuyên truyền, quảng bá, các cơ quan chức năng cũng cần tiến hành kiểm tra, đánh giá hiệu quả thu lại được sau mỗi đợt tuyên truyền để có hướng điều chỉnh cho phù hợp với thị hiếu thưởng thức nghệ thuật của khán giả. Biến việc lưu giữ và lan tỏa múa cổ thành nội dung quan trọng trong việc giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa cho cán bộ và nhân dân, nhất là các thế hệ trẻ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu về sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng và biến nó trở thành kho tài nguyên vô giá cho việc khai thác du lịch, dịch vụ, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

Ghi nhận sự đóng góp của họ cho việc gìn giữ các nét đẹp văn hóa của dân tộc là hết sức cần thiết, góp phần giúp các nghệ nhân thực hành múa cổ có thêm năng lượng tích cực, ra sức trao truyền, gìn giữ múa cổ cho thế hệ trẻ

Việc trình UNESCO công nhận múa cổ Thăng Long - Hà Nội là di sản văn hóa phi vật thể; hoàn thiện hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu “nghệ nhân ưu tú”, “nghệ nhân nhân dân” cho các nghệ nhân múa cổ nhằm động viên và ghi nhận sự đóng góp của họ cho việc gìn giữ các nét đẹp văn hóa của dân tộc cũng là hết sức cần thiết.

Có thể khẳng định, việc lưu giữ, bảo tồn và phát huy các điệu múa cổ truyền Thăng Long - Hà Nội là hết sức quan trọng nhằm gìn giữ các giá trị truyền thống mà cha ông đã để lại. Điều này không chỉ góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh ở cộng đồng dân cư, làm phong phú đời sống tinh thần của người dân, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương mà còn có ý nghĩa tích cực đối với con người trong đời sống đương đại. Phục dựng đã khó nhưng gìn giữ, phát huy giá trị di sản này trong cuộc sống đương đại cũng là chặng đường gian nan. Vì vậy, cần sự chung tay góp sức và vào cuộc của cả cộng đồng./.

Nội dung: Phương Lan/ Thiết kế: Bùi Hải

Bùi Hải