Giới thiệu di sản Hát Xoan rộng rãi trên không gian mạng
Để di sản hát Xoan được lan tỏa rộng rãi hơn, đến gần hơn với những người Việt xa xứ và người nước ngoài yêu văn hóa Việt Nam, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long đã bắt tay thực hiện dự án "Giới thiệu di sản âm nhạc hát Xoan".
Đây là dự án 100% xã hội hóa, do nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long làm chủ nhiệm dự án, Quỹ Thiện Tâm thuộc Tập đoàn Vingroup đồng hành cùng một phần trong dự án.
Qua đây, công chúng có thể được thưởng thức, tìm hiểu những giá trị của hát xoan Phú Thọ - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh.
Dự án được lên kế hoạch từ năm 2022 và thực hiện trong năm 2023 và được ra mắt đúng dịp mùa xuân Giáp Thìn trên kênh YouTube Dân ca & nhạc cổ truyền do nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long sáng lập và vận hành nhằm tôn vinh những giá trị âm nhạc quý báu của dân tộc. Đây như một hoạt động hướng tới ngày Giỗ Tổ Vua Hùng mồng 10 tháng 3 âm lịch năm 2024.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long tâm sự, trong hành trình nghệ thuật của mình, anh là người có duyên với hát xoan, nhiều lần thực hiện các dự án giới thiệu hát xoan do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, tỉnh Phú Thọ và Đài Truyền hình Việt Nam thực hiện, tại 4 phường xoan gốc của Phú Thọ. Với dự án lần này, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long quyết định chỉ chọn phường xoan Thét (xã Kim Đức, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) để triển khai.
"Hiện ở Phú Thọ có 4 phường xoan cổ là An Thái, Phù Đức, Kim Đới và Thét nằm ở hai xã Kim Đức và Phương Lâu. Không gian diễn xướng và sinh hoạt của các phương Xoan thường là đình, miếu. Cụ thể như Miếu Lãi Lèn (Phường Xoan Phù Đức), đình Thét (Phường Xoan Thét), đình Kim Đới (Phường Xoan Kim Đới), đình An Thái (Phường Xoan An Thái). Cả 4 di tích đều nằm trong địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ngày nay", nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long cho biết.
Toàn tỉnh Phú Thọ có khoảng 150 nghệ nhân hát Xoan, nhưng chỉ khoảng 10 người có khả năng truyền dạy. Tỉnh cũng có khoảng 37 CLB hát Xoan, với gần 1.567 người tham gia thực hành hát Xoan. Hát Xoan còn được duy trình thực hành ở 64 CLB cấp huyện, 42 CLB cấp xã.
Ở phường Xoan Thét có 1 Nghệ nhân Nhân dân, 9 Nghệ nhân Ưu tú. Nhiều nghệ nhân hát chính như: Nghệ nhân Ưu tú Bùi Thị Kiều Nga - Trùm phường, Nghệ nhân Ưu tú Lê Thị Nhàn, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Ngà, Nghệ nhân Nguyễn Văn Thuyết, Kép Xoan - Nguyễn Minh Trí… Đặc biệt, có tới 30 "truyền nhân" dưới 18 tuổi vẫn đang học hỏi để tiếp nối và lưu truyền di sản hát Xoan của ông cha.
Bởi muốn giới thiệu, lan tỏa di sản âm nhạc hát xoan trên không gian mạng, nên dự án tập trung vào giá trị chân thực về âm nhạc và hình ảnh. Phần âm nhạc gồm 16 bài hát xoan, trong đó có 3 bài thuộc chặng hát thờ và 13 bài thuộc chặng quả cách. Các bài được thu âm mộc mạc, dân dã tại chính không gian sống của hát xoan. Ngoài ra, còn có thêm video clip “Về đất Tổ nghe xoan” ghi lại cuộc trò chuyện giữa MC Hoàng Chung với các nghệ nhân phường xoan Thét cùng sự tham gia của nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, nhằm dẫn dắt công chúng tiếp cận và hiểu hơn về hát xoan.
Toàn bộ phần thu âm do nhạc sĩ Phan Thanh Cường thực hiện. Ê kíp ghi hình đơn giản tại 4 di tích lịch sử có liên quan trực tiếp tới hát Xoan. Đó là: Miếu Lãi Lèn (Phường Xoan Phù Đức), đình Thét (Phường Xoan Thét), đình Kim Đới (Phường Xoan Kim Đới) và đình An Thái (Phường Xoan An Thái), đều nằm ở Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Phần hình ảnh sẽ được dùng làm nền minh họa, giới thiệu các di tích lịch sử liên quan trực tiếp đến hát Xoan. Bên cạnh đó, còn có sự đồng hành cố vấn của nhạc sĩ Tùng Lâm (Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Phú Thọ)...
Đồng hành với nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long trong dự án xã hội hóa 100% còn có biên tập viên, MC Hoàng Chung (biên tập kiêm ghi hình, hậu kỳ); nhạc sĩ Tùng Lâm - Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Phú Thọ…
Hát Xoan có thời các vua Hùng, tồn tại hơn 2.000 năm và là di sản văn hóa dân gian. Hát Xoan hay còn được gọi là Khúc môn đình (hát cửa đình), là lối hát thờ thần. Thuở xa xưa, người Văn Lang thường hát Xoan vào mùa Xuân để chào đón năm mới.
Nói về tên gọi hát Xoan, sách xưa cũng ghi lại rằng: Trên chặng đường tồn tại và phát triển, loại hình nghệ thuật này được rất nhiều người có vị thế và uy tín trong xã hội nâng niu, gìn giữ, trau dồi, phát huy và tạo điều kiện cho hát Xoan đi vào đời sống từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Hát Xoan đã trở thành di sản độc đáo của dân tộc Việt Nam. Ngày 24/11/2011, UNESCO đã chính thức ghi danh Hát Xoan vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của thế giới. Với nhiều nỗ lực của Phú Thọ, năm 2017, Hát Xoan chính thức được UNESCO rút khỏi danh sách này để chuyển sang danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại./.