Di tích cách mạng “Trại Diền” (huyện Phú Xuyên)
Thôn Duyên Yết, xã Hồng Thái, huyện Phú Xuyên, Hà Nội có một xóm trại, mà người dân nơi đây quen gọi là Trại Diền. Nơi đây, năm 1952 trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã diễn ra một trận đánh không cân sức giữa bộ đội, du kích của ta với quân địch.
Thực dân Pháp với dã tâm xâm lược, không những không xoá sổ được đại đội C3 mà ngược lại còn bị tổn thất nặng nề.
Cho đến năm 1952, Trại Diền có hơn 60 hộ và hơn 250 nhân khẩu, sống chủ yếu bằng nghề nông, đây là khu đất mới khai phá nên chưa có tên trong bản đồ địa chính của thực dân Pháp.
Đơn vị C3 là một trong ba đại đội, bộ đội địa phương của tỉnh Hà Đông cũ. Phạm vi hoạt động thuộc về phía đông nam tỉnh và vùng phụ cận phía nam Hà Nội và phía bắc tỉnh Hà Nam với mục tiêu là chống càn quét, đánh tập kích và đánh phục kích, đánh tiêu hao và tiêu diệt sinh lực của địch, làm hậu thuẫn cho dân quân du kích. Đại đội C3 lấy Trại Diền làm hậu cứ vì Trại Diền là một xóm nhỏ mới thành lập dân cư thưa thớt không ai để ý tới. Để làm tiêu hao sinh lực địch, bộ đội C3 liên tục đánh phá các vị trí chiếm đóng của thực dân Pháp cả ngày lẫn đêm, làm cho quân của chúng ăn không ngon ngủ không yên, hệ thống đồn bốt của địch phải căng ra đối phó với các trận đánh xuất quỷ nhập thần của ta. Thực dân Pháp vô cùng hoảng sợ và tức tối, chúng tìm mọi cách để tiêu diệt đại đội C3 của ta. Sau khi điều tra, cơ quan mật thám, phòng nhì Pháp tại Hà Nội đã phát hiện được vị trí đóng quân của đại đội C3 ở Trại Diền nên chúng quyết tâm xoá sổ phiên hiệu C3 Hà Đông.
Ngày 11/10/1952 (tức ngày 23/8 năm Nhâm Thìn), thực dân Pháp đã huy động hơn 2000 quân càn quét vào phía bắc khu du kích đông Phú Xuyên trong đó có địa bàn xã Hồng Thái. Cuộc hành quân của địch bằng nhiều mũi và huy động nhiều binh chủng để tham chiến với một đội quân khổng lồ có trang bị vũ khí khí tài chiến tranh rất hiện đại.
Về phía quân ta chỉ có một đại đội bộ đội địa phương của tỉnh Hà Đông gọi tắt là C3. Trang bị vũ khí có 6 khẩu trung liên, 3 khẩu cối 61 còn lại là súng trường, tiểu liên và lựu đạn.
Sau một ngày chiến đấu oanh liệt, suốt từ 5h sáng đến 17h chiều, ta đã buộc địch phải rút quân, tiêu diệt 250 tên và làm bị thương hàng trăm tên địch. Đối với bộ đội C3 cũng có tổn thất lớn. Trong cuộc chiến đấu này hơn 80 chiến sĩ ta đã anh dũng hy sinh.
Chiến thắng Trại Diền đã nêu cao được ý chí quyết đánh, quyết thắng của các chiến sĩ bộ đội và dân quân, du kích của ta, một trận chiến đấu không cân sức. Địch có số quân lớn hơn gấp trăm lần, có vũ khí tối tân hiện đại lớn hơn ta gấp hàng nghìn lần. Một trận chiến đấu rất anh dũng rất quyết liệt đã có sự tham gia động viên, phục vụ chiến đấu ở một xóm nhỏ chưa đầy 1km, xung quanh là cánh đồng lúa. Trong cuốn Lịch sử lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Hà Tây (cũ) của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh đã tổng kết về chiến thắng Trại Diền như sau: “Trận chiến đấu Trại Diền thể hiện khí phách anh hùng, tinh thần chiến đấu dũng cảm, sẵn sàng hy sinh cho Tổ quốc của cán bộ, chiến sĩ bộ đội địa phương tỉnh”.
Thực hiện đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, với tinh thần uống nước nhớ nguồn và biết ơn vô hạn đối với những anh hùng liệt sĩ đã hy sinh anh dũng trong trận Trại Diền ngày 11/10/1952, năm 2002 Đảng bộ và nhân dân xã Hồng Thái nói chung, thôn Duyên Yết nói riêng đã đồng lòng góp công, góp của xây dựng lên Đền thờ các anh hùng liệt sĩ Trại Diền.
Đền thờ các anh hùng liệt sĩ Trại Diền nằm ở khu đất cao ráo thoáng đãng ở giữa xóm Trại Diền. Khuôn viên đền thờ được chia làm 3 phần: - Phần thứ nhất là cổng Tam quan.
- Phần thứ 2 là Khu tượng đài kỷ niệm các anh hùng liệt sĩ cách mạng đã hy sinh, phía sau là Kỳ đài có hai cột cờ, treo cờ Đảng và cờ Tổ quốc. - Phần thứ ba là Khu nhà chính đền thờ, được xây theo kiểu tiền ban công, hậu bốn mái đao cong với kích thước chiều ngang là 5,5m và chiều dài là 10m, ở chính giữa là ban thờ nơi đặt linh vị của các liệt sĩ.
Trên cơ sở chiến thắng Trại Diền và với những đóng góp của nhân dân xã Hồng Thái, ngày 27/2/2002 Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã ký Quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân trong kháng chiến chống Pháp cho Đảng bộ và nhân dân xã Hồng Thái.
Năm 2007, nhân dịp kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Trại Diền (1947 – 2007), 55 năm ngày chiến thắng Trại Diền (1952-2007) và 5 năm ngày thành lập đền thờ các anh hùng liệt sĩ Trại Diền, đáp ứng lòng mong mỏi của bà con nhân dân thôn Duyên Yết, và để tỏ lòng biết ơn đối với các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh, ngày 24 tháng 9 năm 2007 UBND tỉnh Hà Tây đã ra Quyết định công nhận địa điểm chiến thắng Trại Diền là di tích cách mạng và kháng chiến. Đền thờ các anh hùng liệt sĩ Trại Diền - dấu tích của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đã góp phần vào việc gìn giữ truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02