Nhà số 48 phố Hàng Ngang, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bản Tuyên ngôn độc lập (quận Hoàn Kiếm)
Nhà 48 phố Hàng Ngang, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Mặt sau của ngôi nhà mang biển số 35 Hàng Cân.
Ngôi nhà 48 Hàng Ngang vốn là nhà của cụ Trịnh Phúc Lợi (hiệu tơ lụa Phúc Lợi) được xây theo lối cổ gồm 2 tầng. Sau khi được thừa kế ngôi nhà từ người cha, ông bà Trịnh Văn Bô đã sửa sang theo lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng, tầng 1 là cửa hàng bán tơ lụa, tầng 2 và 3 là các phòng dùng để tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, tầng 4 chủ yếu làm kho chứa hàng.
Nằm giữa khu buôn bán sầm uất, khách hàng ra vào nhộn nhịp, từ trên tầng 4 có thể quan sát động tĩnh cả một khu vực rộng lớn từ chợ Đồng Xuân đến ngã tư Hàng Đào, nhà 48 Hàng Ngang rất phù hợp với hoạt động bí mật của Đảng. Hơn nữa, gia đình ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, đã được giác ngộ cách mạng từ lâu và trở thành một cơ sở tin cậy của Đảng trong nội thành Hà Nội, vì vậy, Thành uỷ Hà Nội chọn nơi đây làm nơi ở và làm việc của các đồng chí Trung ương trước Cách mạng tháng Tám.
Trung tuần tháng 8/1945, mặc dù vừa trải qua một trận ốm, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định cùng Trung ương nhanh chóng về Hà Nội để lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa và đối phó với việc quân Đồng minh đang ào ạt kéo vào nước ta.
Ngày 21/8/1945, các đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp và nhiều đồng chí Trung ương Đảng đã về đến Hà Nội. Ngày 22/8/1945, tại 48 Hàng Ngang, đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng đã chủ trì cuộc họp Ban thường vụ Trung ương Đảng để bàn công tác lớn về đối nội, đối ngoại và đón Bác Hồ về Hà Nội.
Ngày 23/8, Chủ tịch Hồ Chí Minh về đến thôn Phú Gia (Từ Liêm, Hà Nội). Ngày 25/8/1945, Bác vào nội thành. Các đồng chí lãnh đạo Đảng đón Người về ở 48 Hàng Ngang. Đây là lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt chân lên Hà Nội. Để đảm bảo bí mật, Bác được đưa vào theo cửa 35 Hàng Cân.
Bà Hoàng Thị Minh Hồ, vợ ông Trịnh Văn Bô kể lại: “Tôi nhớ lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nhà tôi. Người mặc rất giản dị, áo nâu, quần soóc nâu, đội mũ dạ, đi dép cao su “con hổ trắng”, tay cầm can. Khi Người bước vào nhà, vợ chồng tôi ra đón và đưa Người lên gác 3, nơi tôi đã chọn sẵn một buồng đủ tiện nghi để Người ở. Sau Người lại xuống tầng 2 ở luôn cùng các đồng chí mình và làm việc tại đó”.
Tại tầng 2 của ngôi nhà, phòng ăn của gia đình trước đây được dùng làm phòng họp của Chủ tịch Hồ Chí Minh với các đồng chí trong thường vụ. Giữa phòng là chiếc bàn gỗ hình chữ nhật, 8 chiếc ghế tựa bọc nỉ xanh, phủ vải trắng. Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng để chuẩn bị cho việc ra mắt Chính phủ lâm thời vào ngày 2/9/1945.
Căn phòng nhỏ Chủ tịch Hồ Chí Minh ở rộng khoảng 20m, đồ đạc rất đơn giản. Ở phía trong kê một chiếc bàn tròn, đường kính 1m, một chiếc ghế bành có lưng tựa cao bọc vải trắng, góc bên đặt một chiếc đivăng, một chiếc tủ gỗ màu cánh gián. Gần cửa là chiếc giường vải xếp để Bác nằm. Chính tại căn phòng nhỏ bé này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khởi thảo bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Thông với phòng ở của Bác là phòng khách ở phía ngoài, rộng chừng 50m, có cửa kính, cửa chớp, rèm lụa trắng. Giữa phòng khách trải tấm thảm len hoa rộng 20m, kê một bộ xalông tiếp khách. Qua hành lang ở tầng 2 có một phòng rộng 60m2 là nơi Bác thường làm việc với các đồng chí Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ...
Chiều 2/9/1945, lúc 14 giờ, trước hàng chục vạn nhân dân tập trung tại Quảng trường Ba Đình và hàng chục vạn người tập trung dưới các loa phóng thanh ở các địa điểm trong nội thành Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh về cõi vĩnh hằng, ngôi nhà 48 Hàng Ngang đã trở thành một di tích cách mạng ở Thủ đô. Tại đây, ngoài phần lưu niệm gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng trong những ngày đầu Cách mạng tháng Tám còn có một phòng lớn (tầng 1) trưng bày hình ảnh, tư liệu “Bác Hồ với thủ đô Hà Nội”.
Tại 48 Hàng Ngang hiện còn lưu giữ khá đầy đủ những đồ dùng liên quan đến sự kiện Bác viết Tuyên ngôn độc lập, gồm có bàn ghế, tủ đựng tài liệu, bộ xalông, đivăng, một máy chữ Bác dùng để đánh bản Tuyên ngôn độc lập, một micrô Bác đọc Tuyên ngôn độc lập... Phòng trưng bày “Bác Hồ với thủ đô Hà Nội” còn nhiều hiện vật, hình ảnh giới thiệu cuộc sống giản dị của Bác và tình cảm của nhân dân Thủ đô đối với Bác.
Nhà 48 phố Hàng Ngang đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá năm 1979./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02