Nhà số 5D Hàm Long, nơi thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên (quận Hoàn Kiếm)
Di tích nhà số 5D Hàm Long, nơi thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên hiện nay tọa lạc tại phường Phan Chu Trinh, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Di tích nhà số 5D Hàm Long, nơi thành lập chi bộ Cộng sản đầu tiên (3/1929) thuộc phường Phan Chu Trinh, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Thập kỷ 20 thế kỷ XX là thời điểm mà lịch sử dân tộc ta đang tập trung dồn nén những bức xúc lớn đòi hỏi phải được giải đáp để mở đường cho dân tộc đi lên. Chính vào thời điểm đó, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã đến với chủ nghĩa Mác - Lênin và tìm ra con đường giải phóng dân tộc. Với việc thành lập Hội “Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí” (1925), Nguyễn Ái Quốc đã trực tiếp truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam.
Đến năm 1928, số hội viên Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí của Tỉnh bộ Hà Nội đã phát triển tới 200 người. Phong trào cách mạng ngày càng lên cao. Nhiệm vụ bức thiết của những người mác xít trong Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí là đấu tranh chống âm mưu thâm độc của thực dân Pháp và tay sai, chống lại ảnh hưởng của tư tưởng tư sản và tiểu tư sản, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, xây dựng tổ chức cơ sở của hội.
Từ cuối năm 1928, phong trào đấu tranh của công nhân ngày càng lên mạnh, sự giác ngộ giai cấp của hội viên và quần chúng được nâng cao, xu hướng cộng sản chủ nghĩa ngày càng rõ rệt. Trước tình hình đó, Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí không còn đủ sức lãnh đạo nữa, cần phải có một tổ chức chặt chẽ hơn, có cương lĩnh rõ ràng, có phương pháp hoạt động đúng đắn với cơ sở quần chúng rộng rãi hơn mới có thể đáp ứng được những đòi hỏi của phong trào, lãnh đạo phong trào đi lên theo con đường cách mạng vô sản.
Những thanh niên tiên tiến trong ban lãnh đạo Kỳ bộ Bắc Kỳ và Tỉnh bộ Hà Nội của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí nhận thức rõ những bức xúc của lịch sử và xu hướng tất yếu của phong trào cách mạng Việt Nam đã bí mật họp tại số nhà 5D phố Hàm Long, Hà Nội để thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên của Việt Nam. Đó là một đêm cuối tháng 3/1929, 7 người đã họp và quyết định thành lập chi bộ cộng sản đầu tiên. Chi bộ gồm 8 người: Trần Văn Cung, Trịnh Đình Cửu, Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Đỗ Ngọc Du, Nguyễn Phong Sắc và Kim Tôn (tức Nguyễn Tuân), Dương Hạc Đính (hai người này sau phản bội). Đồng chí Nguyễn Phong Sắc vì công tác đột xuất nên vắng mặt, đồng chí đã tuyên bố tán thành nghị quyết của cuộc họp nên được công nhận là thành viên chính thức của chi bộ. Đồng chí Trần Văn Cung (Quốc Anh) được cử làm Bí thư chi bộ. Tại hội nghị này, chi bộ đã đề ra một số nhiệm vụ trước hết là tiến tới thành lập Đảng Cộng sản, việc phát triển tổ chức công hội, nông hội, việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin.
Ngay sau khi ra đời, chi bộ đã kịp thời lãnh đạo phong trào đấu tranh cách mạng. Không đầy 3 tháng sau, ngày 17/6/1929 tại số nhà 312 phố Khâm Thiên, tổ chức cộng sản Bắc Kỳ - Đông Dương Cộng sản Đảng - chính thức được thành lập. Chính cương và tuyên ngôn của Đảng được công bố. Chi bộ 5D Hàm Long đã thực sự trở thành nòng cốt của Đông Dương Cộng sản Đảng.
Nhà 5D Hàm Long là một trong số 4 nhà 5A, 5B, 5C, 5D cùng dãy nhà gạch một tầng của một gia đình tư sản cho thuê. Cuối năm 1928, Kỳ bộ Bắc Kỳ của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội đã thuê nhà 5D làm trụ sở bí mật và giao cho đồng chí Trần Văn Cung (Quốc Anh) cùng vợ là Nguyễn Thị Liên đến ở và trông nom ngôi nhà. Nhà chỉ có 1 phòng 24m’, sau có sân nhỏ, bếp và nhà vệ sinh. Đồ đạc, tài sản giá trị nhất chỉ có bộ tràng kỷ và chiếc hòm hai đáy dùng để cất giấu tài liệu. Ban đêm, đồng chí Cung thường dùng mặt hòm làm bàn để làm việc.
Năm 1960, ngôi nhà được khôi phục thành nhà lưu niệm trưng bày các tài liệu, kỷ vật gắn liền với sự ra đời và hoạt động của chi bộ 5D Hàm Long. Bộ tràng kỷ, bộ ấm tích, 4 ghế đẩu, một giường gỗ, 2 hòm gỗ, nồi chảo, bát đĩa... là những hiện vật đã được phục chế.
Năm 2000, nhà 5D Hàm Long đã được tu bổ, cố gắng khôi phục diện mạo như thời điểm ra đời Chi bộ Cộng sản đầu tiên (3/1929).
Di tích 5D Hàm Long hiện nay do Bảo tàng Hà Nội trực tiếp quản lý. Theo chúng tôi việc quy hoạch tu bổ, nâng cấp di tích quan trọng này cho thật khang trang, hấp dẫn cần được thực hiện đầy đủ để nơi đây trở thành một “địa chỉ đỏ” trong tham quan, sinh hoạt truyền thống của thanh, thiếu niên./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02