Nhà số 15 Hàng Nón, nơi thành lập tổ chức Công đoàn đầu tiên (quận Hoàn Kiếm)
Nhà số 15 Hàng Nón, thuộc phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội là nơi Tổng công hội Bắc Kỳ, tổ chức Công đoàn đầu tiên, được thành lập ngày 28/7/1929.
Từ cuối 1928, đầu 1929, trong các cuộc họp ở làng Ngọc Hà và phố Hàm Long, những người lãnh đạo Kỳ bộ Bắc Kỳ và Tỉnh bộ Thanh niên Hà Nội đã đi đến kết luận: Phong trào đấu tranh của công nhân ngày càng lớn mạnh, số hội viên thanh niên đưa vào hoạt động ở các nhà máy, thôn xã ngày càng đông, tổ chức cơ sở của thanh niên trong công nông ngày càng phát triển, sự giác ngộ giai cấp của quần chúng, hội viên được nâng cao, xu hướng cộng sản chủ nghĩa ngày càng rõ rệt.
Năm 1929, phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân ngày càng sôi sục, nhất là ở Bắc Kỳ: công nhân Nhà máy Sợi Nam Định bãi công đòi tăng lương, công nhân Nhà máy Chai Hải Phòng bãi công chống bọn chủ đuổi thợ, chị em buôn bán ở chợ Đồng Xuân bãi thị chống tăng thuế, cuộc đấu tranh của công nhân hãng sửa chữa ô tô AVIA giành thắng lợi...
Trong công tác tổ chức vận động quần chúng, việc vận động giai cấp công nhân được đặc biệt coi trọng. Ngày 28/7/1929, tại số nhà 15 phố Hàng Nón, Hà Nội, Đại hội đại biểu công nhân Bắc Kỳ lần thứ nhất đã họp dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh. Hội nghị quyết định thành lập Tổng công hội đỏ Bắc Kỳ, thảo luận và thông qua: Điều lệ, chương trình hoạt động và xuất bản tờ Lao động làm cơ quan tuyên truyền và tạp chí Công hội đỏ làm cơ quan lý luận của Hội. Hội nghị bầu ra Ban chấp hành lâm thời do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, Uỷ viên Ban chấp hành lâm thời của Đông Dương Cộng sản Đảng phụ trách. Ban biên tập báo Lao động và tạp chí Công hội đỏ do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) phụ trách. Hầu hết các nhà máy ở Hà Nội sau đó đều có tổ chức Công hội đỏ.
Trong việc lãnh đạo và tổ chức giai cấp công nhân đấu tranh, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh có vai trò vô cùng quan trọng. Trong hồi ký của đồng chí Hoàng Quốc Việt có đoạn: “Anh Nguyễn Đức Cảnh còn trẻ lắm, người mảnh khảnh, rất nhanh nhẹn và là một trong những đồng chí có trình độ lúc bấy giờ. Anh nói chuyện với tôi về lao động, về công nhân với tư bản, về giá trị thặng dư, tôi nghe anh đến đâu thấm vào óc đến đấy...
Trong những ngày chuẩn bị thành lập Công hội đỏ ở Bắc Kỳ, anh Cảnh cùng các đồng chí ngày đêm chuẩn bị mọi mặt, viết báo cáo, dự thảo văn kiện và đắn đo suy nghĩ xem họp ở đâu cho an toàn nhất. Anh Cảnh đã đi khảo sát nhiều cơ sở và cuối cùng chọn hiệu thuốc lào Thuận Mỹ ở 15 Hàng Nón, Hà Nội làm địa điểm họp”.
Sự ra đời của Công hội đỏ, đã ghi nhận bước trưởng thành vượt bậc của phong trào công nhân Việt Nam, dẫn đến sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3/2/1930) để lãnh đạo cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.
Nhà số 15 Hàng Nón được xây 2 tầng, diện tích 2,5m x 25m theo kiểu nhà hình ống, đặc thù kiến trúc của khu phố cổ Hà Nội. Trước đây sân nhà và cầu thang bằng gỗ. Năm 1990, gia đình đã sửa chữa và làm thêm tầng 3.
Hiện nay, tại 15 Hàng Nón không còn hiện vật nào liên quan đến việc ra đời Công hội đỏ năm 1929. Tuy nhiên, ngôi nhà cơ bản (tầng 1 và 2) vẫn giữ được những nét kiến trúc cũ và tấm biển ghi nội dung: “Tổ chức công đoàn đầu tiên của Đảng, Tổng Công hội Bắc Kỳ được thành lập ngày 28/7/1929 tại số nhà 15 Hàng Nón, Hà Nội” vẫn là niềm tự hào chung của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam. Hơn ba phần tư thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày thành lập, Tổng Công hội Bắc Kỳ đã lớn mạnh không ngừng, trở thành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam với tất cả truyền thống tốt đẹp, anh hùng của giai cấp công nhân mà đội tiên phong của nó là Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh.
Việc bảo tồn, tuyên truyền giới thiệu sâu rộng địa chỉ 15 Hàng Nón trong công nhân viên chức và nhân dân lao động chính là góp phần giữ gìn và phát huy truyền thống của giai cấp công nhân Việt Nam./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02