Chùa Y Sơn (quận Hà Đông)
Chùa Y Sơn hiện nay tọa lạc tại phường Đồng Mai, quận Hà Đông, Hà Nội.
Chùa Y Sơn có tên chữ là Bảo Phúc tự, tọa lạc gần ngôi đình, trông về hướng nam. Qua lời kể của các cụ cao niên trong làng thì chùa Y Sơn xưa kia vốn là một công trình tôn giáo khá đồ sộ trong vùng. Hiện tại, chùa gồm các hạng mục công trình chùa chính, nhà Tổ, nhà Mẫu, hệ thống sân... Chùa chính được kết cấu theo kiểu chữ “đinh” gồm toà Tiền đường và Thượng điện. Tiền đường chùa được chia làm 5 gian. Nhìn bên ngoài Tiền đường, bờ nóc, bờ dải đắp bờ đinh, 2 đầu bờ nóc đắp 2 đấu đinh, cuối bờ dải xây giật cấp. Vào bên trong bộ vì đỡ mái được làm theo hai kiểu thức khác nhau trên mặt bằng 4 hàng chân cột. Bốn bộ vì gian giữa được làm theo kiểu “Thượng chồng rường con nhị, hạ kẻ chuyền”. Hai bộ vì hồi được làm theo kiểu “thượng ván mê, hạ cốn”. Ván mê, cốn được chạm các tích tứ linh, tứ quý nổi khối một cách tinh xảo.
Thượng điện nối từ gian giữa Tiền đường tạo thành hình chuôi về, các bộ vì Thượng điện được làm theo 2 kiểu. Bộ vì thứ nhất và vì thứ tư được làm theo kiểu “thượng giá chiêng, hạ cốn”, với bức cốn chạm tứ quý. Bộ vì thứ hai và vì thứ ba được làm theo kiểu “thượng giá chiêng, hạ kẻ chuyền xà nách”. Bên dưới Tiền đường được xây các bệ bằng xi măng từ cao xuống thấp làm nơi toạ lạc của tượng Phật. Ở vị trí cao nhất là nơi tọa lạc của ba pho tượng Tam thế gồm 3 pho có kích thước và tạo dáng tương tự nhau, có số đo cao 109cm, ngang vai 37cm, rộng lòng đùi 57cm. Lớp thứ 2 là bộ Di Đà Tam tôn với A Di Đà ở giữa, bên tả là Quan Thế Âm bồ tát, bên hữu là Đại Thế Chí bồ tát. Tượng có chiều cao 137cm, rộng lòng đùi 73cm, ngang vai 53cm được tạo trong thế ngồi kiết già trên bệ, tay kết định ấn. Lớp thứ 3, ngồi giữa là Thích Ca thành đạo, tượng A Nan, Ca Diếp đứng 2 bên. Tượng có số đo cao 123cm ngang vai 39cm rộng lòng đùi 59cm. Lớp thứ 4, ngồi chính giữa là tượng Quan Âm chuẩn đề, hai bên là 2 thị giả. Tượng Quan Âm chuẩn đề cao cả bệ 104cm, ngang vai 35cm, ngang đùi 53cm, khoảng rộng nhất giữa các cánh tay là 85cm được tạc ngồi âm dương trên đài sen. Lớp thứ 5 là tượng Ngọc hoàng ở giữa, 2 bên là tượng Tuyết Sơn và Di Lặc. Tượng Ngọc hoàng ngồi trên bệ nhị cấp có số đo cao 137cm, ngang vai 43cm, ngang gối 49cm. Tượng Tuyết Sơn có số đo cao 103cm, ngang vai 37cm.
Tuy nhiên, vị trí đặt 2 pho tượng Di Lặc và Tuyết Sơn hiện nay theo chúng tôi là chưa đúng, cần phải chuyển lên phía trước pho Ngọc hoàng và Nam Tào, Bắc Đẩu. Lớp thứ 6 là tòa Cửu long và tượng Thích Ca sơ sinh. Ở vị trí hồi trái Thượng điện là Quan Âm toạ sơn, có số đo cao 100cm ngang vai 30cm, ngang đùi 48cm. Ban Đức Ông đặt ở bên trái giáp hồi Tiền đường. Tượng Thánh Tăng ở phía bên phải của Tiền đường. Hỗ trợ cho Thánh Tăng là 2 pho Diệm Nhiên và Đại Sĩ để giáo hoá chúng sinh ở cõi âm ty và dương gian.
Chùa Y Sơn đã được UBND tỉnh Hà Tây xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2004./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02