Chùa Vạn Niên (quận Tây Hồ)
Chùa Vạn Niên toạ lạc tại làng Vệ Hồ, phường Xuân La, quận Tây Hồ, Hà Nội.
Khuôn viên chùa không lớn nhưng nằm ở ven hồ nên cảnh quan thoáng đãng và hấp dẫn.
Hiện nay trên nóc chùa có ba chữ triện đắp nổi “Vạn Niên tự” (chùa Vạn Niên). Vạn Niên tự ý muốn chùa này tồn tại mãi mãi cùng thời gian. Khi mới xây chùa, người ta không gọi là Vạn Niên mà gọi là Vạn Tuế.
Thăng Long cổ tích khảo chép: “Chùa ở bờ tây hồ Tây, xưa gọi là chùa Vạn Tuế, nay gọi là Vạn Niên. Chùa thuộc địa phận ấp Quán La. Lý Thuận Thiên năm thứ năm (1014), Hữu nhai Tang thống tàu xin lập giới đàn tại đây, thụ giới cho các tăng đồ. Vua xuống chiếu ban cho. Bấy giờ danh tăng Lâm Tuệ Sinh, Thảo Đường thời Lý kế thừa trụ trì ở đây”.
Một điều đáng lưu ý là chùa có nhiều cao tăng trụ trì tại đây, đó là Lâm Tuệ Sinh, Biện Tài, Thảo Đường...
Thảo Đường là phái thiền riêng của thời Lý, phái này do sư Thảo Đường sáng lập.
An Nam chí lược chép: “Thảo Đường theo sư phụ đi truyền giáo ở Chiêm Thành. Lý Thánh Vương (Lý Thánh Tông) đánh Chiêm Thành bắt được sư Thảo Đường cho làm nô của Tăng Lục (Quan chức của Phật giáo dưới Tăng thống một bậc). Một hôm Tăng Lục viết ngữ lục để trên bàn rồi đi ra ngoài. Sư lên sửa chữa lại. Tăng Lục lấy làm lạ về tên nô, tâu lên vua. Vua phong sư là Quốc sử”.
Nho - Phật đạo Bách khoa tự điển mục Thảo Đường chép: “Là tăng nhân tông Vân Môn Phật giáo Bắc Tống, người sáng lập phái thiền Thảo Đường Việt Nam. Ngài là đệ tử của Cao tăng Trọng Hiển núi Tuyết Đậu. Giữa thế kỷ XI đến phương nam hoằng dương Phật pháp đề xướng Thiền - Tịnh hợp pháp. Bị Lý Thánh Tông đánh Chiêm Thành bắt được, tri ngộ phong làm Quốc sư. Ngài trụ trì tại chùa Khai Quốc (Hà Nội, Việt Nam) hoằng thuyền Trọng Hiển pháp, giảng Tuyết Đậu sơn bách tắc (trăm phép tắc của Tuyết Đậu sơn). Chính thức thành lập thiền phái Thảo Đường”.
Thiền phái Thảo Đường đã được các đế vương thời Lý như Lý Thánh Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông mê tín, ủng hộ. Họ không xuất gia nhưng nhiều người coi họ là đệ tử của thiền phái Thảo Đường. Các chùa ở Hà Nội, đặc biệt là các chùa ở Tây Hồ chịu ảnh hưởng rất lớn của môn phái này. Chùa Trấn Quốc, chùa Vạn Niên là nơi Quốc sư Thảo Đường đã từng trụ trì. Như vậy, chùa này đã chịu ảnh hưởng tư tưởng Thiền - Tịnh hợp nhất của Thảo Đường. Nhiều nhà nghiên cứu còn cho Thảo Đường không chỉ dừng ở Thiền - Tịnh hợp pháp mà còn là Thiền - Tịnh - Mật hợp nhất.
Chùa Vạn Niên nằm khiêm tốn bên đường Lạc Long Quân nhìn ra hồ Tây. Quy mô không lớn, nhưng chùa nằm dưới những lùm cây um tùm, vì vậy cũng có thể coi đây là một tùng lâm. Chùa gồm năm gian Bái đường và ba gian Bảo điện nối nhau thành chữ “đinh”. Chùa đã được sửa chữa nhiều lần.
Hai bên treo câu đối rất uy nghi:
Nam vô đại từ đại bi kim bích oanh hoàng tam bảo tọa
Bắc Kỳ thử danh thắng hương hoa đỉnh thịnh thập phương dâng.
Tạm dịch:
Nam vô đại từ đại bi Phật tượng huy hoàng trên bảo điện
Bắc Kỳ một danh thắng hương hoa thơm ngát thập phương dâng.
Hiện nay chùa Vạn Niên còn bảo lưu khối kiến trúc vật chất và bộ sưu tập di vật có giá trị lịch sử, nghệ thuật cao. Những di vật tiêu biểu của chùa gồm: những bức tường cổ của chùa chính được xây dựng bằng gạch vồ (vật liệu tiêu biểu thời Lý); bộ tượng tròn 46 pho (trong đó có 26 pho tượng Phật, 20 pho tượng Mẫu, tượng Tổ); hai quả chuông đồng niên đại thời Nguyễn, 11 đạo sắc phong thần và nhiều đồ thờ tự khác. Từ nhiều năm nay di tích luôn được trân trọng, gìn giữ, tu bổ tôn tạo ngày một khang trang.
Chùa được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1996./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02