Chùa Thái Cam (quận Hoàn Kiếm)
Chùa Thái Cam hiện toạ lạc ở số nhà 16A phố Hàng Gà, phường Hàng Bồ, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Xưa, chùa thuộc thôn Tân Khai, một thôn mới được thành lập vào năm 1822 trên cơ sở dải đất hoang phía đông thành cũ thời Lê, thuộc tổng Tiền Túc (sau đó là tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương.
Di tích có tên là chùa Tân Khai “Tân Khai linh tự”, song đã từ lâu nhân dân ở đây thường gọi là chùa Thái Cam là vì ở đây: “... có một cái giếng cổ nước rất thơm ngọt, gọi là giếng Thái Cam, nên chùa được gọi là chùa Thái Cam”.
Chùa Thái Cam được xây dựng vào năm Minh Mệnh thứ 3 (1822) cùng thời với thôn Tân Khai.
Trong bia “Bản tự chân lục bi ký” dựng năm Ất Tỵ cũng cho biết: “... Đất này vốn thuộc thành Đông Quan xưa của nhà Hậu Lê, nay là đất Hà Nội. Năm Nhâm Ngọ, niên hiệu Minh Mệnh thứ 3, triều đình tuyển mộ dân định khai khẩn đất này, dần thành thôn xóm, dân trong thôn bèn lập đền Thần, chùa Phật, để thờ cúng, cũng năm đó chùa xây dựng xong”.
Trong quá trình tồn tại, chùa Thái Cam đã nhiều lần bị phá huỷ do hoả hoạn các năm 1828, 1837, đặc biệt là trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, chùa đã bị hư hỏng nặng, chỉ duy có toà nhà Mẫu còn giữ nguyên được quy mô kiến trúc từ năm Bảo Đại thứ 8 (1933). Kiến trúc hiện nay của chùa là kết quả của lần trùng tu vào năm 1954.
Chùa Thái Cam, ngoài thờ Phật, thờ Mẫu, còn thờ vọng danh tướng Trần Hưng Đạo, vị anh hùng dân tộc kiệt xuất ở thế kỷ XIII, đã có công ba lần đánh bại quân Nguyên - Mông xâm lược.
Nằm trong khu phố cổ Hà Nội, chùa Thái Cam có khuôn viên tương đối rộng rãi. Tổng thể mặt bằng chùa bao gồm: cổng - chùa chính - nhà Tổ - nhà Mẫu tạo thành một khuôn viên khép kín.
Cổng chùa có thể đi hai lối khác nhau. Cổng chính bên phố Hàng Vải, chung lối đi với đình, cổng phụ ở phố Hàng Gà dẫn vào khu nhà Mẫu, nhà Tổ. Cổng xây gạch kiểu giả vòm, đổ mái bằng, có 4 trụ, bên trên cổng đắp cuốn thư ghi 4 chữ Hán: “Tân Khai linh tự” (chùa thiêng Tân Khai).
Là ngôi chùa ra đời vào đầu thế kỷ XIX, chùa Thái Cam vẫn bảo lưu được một số lượng di vật đa dạng, phong phú về thể loại và chất liệu, như hệ thống tượng tròn, bia đá, chuông đồng, hoành phi, câu đối mang giá trị lịch sử, văn hoá tiêu biểu của thủ đô Hà Nội. Đặc biệt, chùa còn lưu giữ được 13 tấm bia đá - đây là nguồn tư liệu thành văn quý giá, giúp các nhà nghiên cứu không chỉ tìm hiểu về niên đại ra đời và những lần trùng tu, sửa chữa của chùa, mà còn là nguồn sử liệu minh chứng cho vị trí của toà thành Thăng Long thời Lê, và về hiện tượng nông thôn hoá đô thị cổ Thăng Long hồi đầu thế kỷ XIX.
Chùa Thái Cam đã được Bộ văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1990./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02