Chùa Ninh Xá (huyện Thường Tín)
Chùa Ninh Xá hiện nay tọa lạc tại xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội.
Chùa Ninh Xá, mang tên thôn có tên chữ là Phổ Minh tự. Làng Ninh Xá có tên nôm là làng Tè. Trước Cách mạng tháng Tám 1945, thuộc Nam Phù, huyện Thanh Trì. Trong chùa có các lớp tượng được bài trí ở Thượng điện như sau: Trên cùng là ba pho Tam thế, được tạo tác khá giống nhau, ngồi trên toà sen, sơn son thếp vàng. Lớp thứ hai là tượng A Di Đà, được tạc bằng gỗ, tư thế ngồi cao 1,4m. Lớp thứ ba là tượng Tuyết Sơn, hai bên là hai Thị giả. Lớp thứ tư là toà Cửu long. Đáng chú ý, toà Cửu long này rất độc đáo so với các chùa trong vùng. Tác phẩm điêu khắc Phật giáo này được tạc đủ chín đầu rồng, chính giữa là tượng Thích Ca sơ sinh xung quanh có tới 36 vị La Hán, Phật tổ, được sơn son thếp vàng rất công phu, sinh động; người xưa đã tạc một vị Phật tổ ngồi trên lưng ngựa có bốn người khiêng bốn chân ngựa cho Phật. Ở toà Tiền đường có tượng Hộ pháp, Thổ địa, Thánh Tăng được tô điểm cân đối, hài hoà.
Vào đầu thời Lê, chùa được xây dựng quy mô khiêm nhường. Đến cuối thời Nguyễn, năm Duy Tân thứ 5 (1911), chùa được tu sửa lớn. Dấu tích văn tự ghi năm trùng tu còn viết rõ ở câu đầu.
Đáng chú ý, chùa Ninh Xá có Tam quan xây dựng năm 1939, rất đồ sộ, cao hơn 10m. Ba cửa được xây dựng theo kiểu 2 tầng 8 mái. Trên tường đắp nổi hai con rồng lớn chầu vào cổng chính. Mặt tường trước đắp nổi sáu chữ Phạn “úm - ma - ni - bát - minh - hồng”. Đó là một câu thần chú trong kinh Phật.
Toà Tiền đường được chia làm 5 gian 2 chái, kích thước của hạng mục công trình này khá lớn với chiều dài 12m, rộng 8,5m. Hai đầu đốc đắp hai cột trụ vuông vức đắp nổi rồng, phượng, đèn lồng, mặt trước đắp nổi câu đối ca ngợi cảnh Phật, cảnh chùa. Chùa có hệ thống cửa bức bàn còn nguyên vẹn. Kết cấu kiến trúc trên bốn hàng chân cột gỗ với vì nóc kiểu chồng rường. Ở các con rường, kẻ, bẩy... đều được người xưa bào, đục cẩn thận, nuột nà. Vẻ đẹp lộng lẫy của nội thất được trang hoàng chủ yếu còn phải kể đến ba bức hoành phi và nhiều câu đối sơn son thếp vàng.
Cùng với ngôi đền, quần thể di tích này vào các ngày hội lớn là rằm tháng ba và mồng 6 tháng hai âm lịch.
Chùa Ninh Xá đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1993./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02