Chùa Lai Xá (huyện Hoài Đức)
Chùa Lai Xá hiện nay tọa lạc tại xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, Hà Nội.
Chùa Lai Xá có tên chữ là Bảo Tháp tự, ở trên gò đất khu Mả Tháp. Địa danh này trước kia thuộc tổng Kim Thìa, huyện Đan Phượng, phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây.
Kiến trúc hiện còn của chùa bao gồm Thiêu hương, Tiền đường và Thượng điện gắn kết với nhau theo kiểu chữ “công”. Tiền đường gồm 5 gian 2 chái với 4 lá mái xoè ra 4 phía tạo các hoa đạo hình rồng cách điệu. Xung quanh là hệ thống ván đố lụa, phía trước lắp hệ thống cửa bức bàn. Các vì kèo được làm thống nhất theo kiểu “chồng rường, thượng kèo hạ bẩy” trên 4 hàng chân cột. Nhiều bộ phận kiến trúc chạm rồng, phượng, mây cụm và mây đao thuộc phong cách kiến trúc nghệ thuật thế kỷ XVIII. Gian giữa Tiền đường nối với Thiêu hương chạy dọc 2 gian làm theo kiểu chồng diêm 2 tầng 4 mái, có kết cấu và trang trí đơn giản. Cuối Thiêu hương gắn với Thượng điện là 3 gian nhà ngang cũng làm theo kiểu 4 mái xoè ra 4 phía tạo các hoa đao đắp rồng cách điệu, xung quanh lắp ván đố lụa. Kết cấu các bộ vì cũng tương tự như toà Tiền đường. Đặc biệt, phía trước Thượng điện có 2 bức cốn chạm thú, hoa lá và mây đạo.
Chùa Lai Xá ngoài số lượng tượng Phật vốn có, còn tập trung một số tượng, chuông và đồ thờ từ chùa Linh Hội (chùa trong thôn) nên số lượng tượng khá nhiều. Riêng tượng có tới 54 pho được bài trí theo các lớp từ trong ra bao gồm Tam thế, Di Đà Tam tôn, Quan Thế Âm, Đại Thế Chí. Lớp thứ 3 là 3 vị Bồ tát gồm Địa Tạng ở giữa, Văn Thù và Phổ Hiền ở hai bên. Xuống nữa là tượng Ngọc Hoàng, ở giữa có tượng Bồ tát. Lớp ngoài cùng là 2 pho Cửu long và Nam Tào, Bắc Đẩu. Ngoài ra, các gian bên của Thượng điện là các tượng Quan Âm chuẩn đề, Quan Âm nam hải, Quan Âm toạ sơn và Quan Âm tống tử. Tại toà Thiêu hương có bộ Thập điện Diêm vương. Ở Tiền đường có các pho tượng Hộ pháp, Đức Ông và Thánh Tăng. Các pho tượng này được tạo tác bằng gỗ mít và tượng đất trộn giấy có niên đại thế kỷ XIX.
Hiện trong chùa còn bảo lưu 2 tấm bia đá, chữ khắc trên bia hầu như đã mờ có ghi niên hiệu Chính Hoà thứ 4 (1683) và quả chuông đúc thời Nguyễn cao 1,12m. Ngoài ra còn có một số hoành phi, câu đối, bát hương... có giá trị.
Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1990./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02