Chùa Đồng Quang (quận Đống Đa)
Chùa Đồng Quang tên chữ là “Đồng Quang tự” ở số 15 phố Tây Sơn, phường Quang Trung, quận Đống Đa, đối diện khu di tích gò Đống Đa, Hà Nội.
Quá trình xây dựng chùa Đồng Quang đã được ghi lại khá chi tiết ở tấm bia dựng năm Tự Đức thứ 9, Bính Thìn (1856). Văn bia cho biết khu đất dựng chùa Đồng Quang, xưa là nơi giao chiến quyết liệt giữa Tây Sơn và quân Mãn Thanh xâm lược đầu năm Kỷ Dậu 1789. Trong khoảng những năm từ 1840 đến 1847, đời vua Thiệu Trị, Tổng đốc Hà Nội là Đặng Văn Hoà đã cho thu táng những hài cốt chết trận rải rác khắp nơi thành 12 gò và dựng mộ điện tế lễ vong hồn những người tử trận. Đến năm 1851 (Tân Hợi), niên hiệu Tự Đức thứ tư, Kinh lược Nguyễn Văn Giai khi cho mở đường, lập chợ, thấy còn nhiều xương khô, đã sai thu lại, đắp thành một gò mộ nữa và kêu gọi các nhà hảo tâm quyên góp dựng thêm mấy gian nhà nữa để tế lễ vong hồn cô quả. Đây chính là cơ sở bước đầu để sau này tu sửa, tôn tạo thành chùa Đồng Quang ngày nay, chùa của cư dân hai trại Nam Đồng và Thịnh Quang. Những năm có sửa chữa lớn, tôn tạo là những năm 1886 (Bính Tuất), triều vua Đồng Khánh, năm 1915 (Ất Mão) triều vua Duy Tân; năm 1956, 1999.
Hiện nay kiến trúc chùa Đồng Quang chia làm hai phần là chùa và tự đàn. Tự đàn thờ những người chết trận Đống Đa.
Chùa chính có kiến trúc hình chữ “đinh”, quay về hướng nam, gồm Tam quan, Triều đường, Thượng điện. Trong khuôn viên chùa còn có nhà Tổ, nhà Mẫu, tả vu, vườn tháp và các công trình phụ.
Chùa hiện có 37 pho tượng, trong đó có 19 pho tượng trên tam bảo, 14 pho tượng mẫu và 4 pho tượng ở đền thờ Quang Trung; ngoài ra còn 7 cửa võng sơn son thếp vàng, 5 khám thờ, 14 bia đá, 2 quả chuông...
Chùa Đồng Quang được xây dựng ở niên đại muộn, song nó lại gắn với vùng đất có giá trị lịch sử lâu đời, vì dưới thời Lê Trung hưng (1533 - 1788) khu vực này là trường thi võ chọn người tài giúp nước, cuối thế kỷ XVIII là chiến trường quyết liệt ghi dấu chiến thắng oanh liệt Đống Đa đưa tới thắng lợi hoàn toàn đánh đuổi quân xâm lược, giải phóng đất nước vào mùa xuân Kỷ Dậu (1789).
Hội chùa Đồng Quang vào ngày 5 tháng giêng âm lịch (ngày chiến thắng Đống Đa Kỷ Dậu 1789), Quang Trung đại phá quân Thanh. Chùa mở hội cúng lễ lớn, xá tội vong nhân, cứu vớt chúng sinh, thể hiện rõ tinh thần nhân đạo cao cả của dân tộc. Ngoài dâng hương còn có cúng “cháo thể”.
Chùa Đồng Quang đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1990./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02