Chùa Đôi Hồi (huyện Đan Phượng)
Chùa Đôi Hồi hiện nay thuộc xã Song Phượng, huyện Đan Phượng, Hà Nội.
Chùa Đôi Hồi còn gọi là chùa Thu Quế, hay tên nôm là chùa Bà Đanh, nằm sát đê sông Đáy, gần đền Tam Phủ. Theo những tư liệu Hán văn hiện còn thì ngôi chùa này xưa kia rất bề thế, gồm đủ Tam quan, gác chuông, Tiền đường, Thượng điện. Song trải qua năm tháng, ngôi chùa chỉ còn lại Tiền đường và Thượng điện tạo nên kiến trúc chữ “đinh” truyền thống.
Tiền đường chùa Đôi Hồi gồm 3 gian 2 chái, các bộ vì kèo được làm chắc chắn trên 4 hàng chân cột. Tương ứng với 5 gian là 5 bộ cửa bức bàn, hệ thống kèo, xà chủ yếu bào trơn đóng bén, ở thân kẻ có trang trí một số hoạ tiết vân xoắn và sóng nước.
Thượng điện gồm 3 gian nhà dọc, nối từ gian giữa toà Tiền đường. Bên trong nhìn từ ngoài vào là hệ thống tượng tròn phong phú gồm 76 pho tượng thổ và mộc được bài trí theo phong cách truyền thống. Trong chùa còn nhiều đồ tế tự có giá trị gồm 1 quả chuông thời Tây Sơn, 1 khánh thời Nguyễn, 3 bát hương men sứ, đài nến... Đặc biệt, trong chùa Đôi Hồi còn lưu giữ 4 tấm bia đá, trong đó có 1 tấm dựng năm Mậu Tý, niên hiệu Hưng Trị thứ nhất (1588), tấm bia này hình trụ bốn mặt, trên đỉnh bia có mái che, diềm bia trang trí hoa văn dây leo, lượn sóng hình sin. Các chứng tích lưu lại trong bia và truyền thuyết dân gian cho biết chùa được xây dựng từ lâu đời và đã được nhân dân tu sửa nhiều lần.
Truyền thuyết kể rằng: Vào thời Trần, vua ngự giá đến đây, thuyền ngự gặp phải dòng nước xoáy cứ lượn lên lượn xuống không thể nào đi qua được. Nhà vua cho dừng thuyền và hỏi người dân nơi đây về sự linh thiêng và bày hương án làm lễ tạ. Do vậy, thuyền ngự lại tiếp tục xuôi buồm thuận gió. Sau đó, nhân dân gọi khu đất ấy là xứ Đình Giá (nơi nhà vua dừng thuyền ngự lại) và xây dựng ngôi chùa ở đó để thờ cúng. Cũng chính vì tích đó mà ngôi chùa có tên là chùa Đôi Hồi. Sự tích kỳ thú này đã gợi hứng cho tác giả dân gian hạ bút đề đôi câu đối, chép trong sách Sơn Tây chí. Âm Hán:
Nam Hải kỷ dương trần bất kỷ hà niên đình ngọc giá
Đông A lai nhật địa tương truyền thử nhật khởi châu cung
Dịch nghĩa:
Miền Nam Hải mấy phen cũng bụi, chẳng nhớ năm nào
ngọc giá qua đây
Dòng Đông A từ khi chiếu rọi, truyền rằng ngày ấy
dựng châu cung.
Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1990./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02