Đình, đền Xuân Dương (huyện Sóc Sơn)
Đình, đền Xuân Dương hiện nay thuộc thôn Xuân Dương, xã Kim Lũ, huyện Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội. Đình nằm về phía bắc thủ đô Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 45km.
Đình, đền Xuân Dương có khởi nguồn tạo dựng từ thời Lê. Các tư liệu thành văn còn lưu tại đình cho biết: đình đã trải qua nhiều đợt trùng tu lớn nên ngôi đình mang dấu ấn của kiến trúc thời Nguyễn. Đình, đền Xuân Dương thờ vị phúc thần là: Cao Sơn đại vương, một nhân vật quan trọng trong hệ thống thần điện của người Việt cổ. Phối thờ trong di tích hiện có cỗ long ngai bài vị thờ Bạch Hạc Tam Giang, hai cỗ long ngai thờ Tá Phụ Đương Dương, tương truyền là đức Thánh bản thổ của làng có công âm phù ngầm giúp hai anh em Cao Sơn, Quý Minh đánh tan quân giặc, hai ông bèn cho phụ lão gia thần thôn Xuân Dương cúng tế, từ đấy thiên hạ thái bình, quốc gia hưng thịnh. Nhân dân Xuân Dương xin lập đền phụng thờ và tôn làm thành hoàng làng.
Đình có quy mô kiến trúc bề thế, các bộ phận cấu thành di tích bao gồm: sân rộng phía trước, toà Đại đình kết cấu kiểu chữ “công” gồm: Đại bái, ống muống và Hậu cung. Toà Đại bái 7 gian, 2 dĩ, xây kiểu nhà bốn mái với các đầu uốn đao cong hình rồng, mái lợp ngói ta, các vì kèo đỡ mái làm kiểu “chồng rường” và “vì kèo quá giang trụ trốn”. Toà Hậu cung nối liền với ống muống gồm 2 gian, 2 dĩ xây kiểu đầu hồi bít đốc, vì kèo kết cấu kiểu “giá chiêng” trang trí vân mây. Hiện nay đình, đền Xuân Dương còn lưu giữ bộ sưu tập di vật khá phong phú về chủng loại gồm: một cuốn thần tích chữ Hán có nội dung ghi chép sự tích của các vị thần; 5 đạo sắc phong niên hiệu Thiệu Trị 6 (1846), Tự Đức 3 (1850), Khải Định 9 (1924); 4 cỗ long ngai bài vị, ba cỗ kiệu bát cống chạm rồng, hương án, được chạm khắc công phu đề tài tứ linh phong cách nghệ thuật thời Nguyễn; một quả chuông niên hiệu Duy Tân thứ 5 (1911).
Hội đình Xuân Dương hàng năm tổ chức từ ngày 12 đến ngày 15 tháng mười âm lịch với đủ các nghi thức tế thần trang nghiêm và có nhiều trò chơi dân gian truyền thống, đặc biệt là chơi đu một trò chơi mang tính đặc thù riêng của Xuân Dương.
Đình Xuân Dương đã được Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2003./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02