Đình Vân Xa (huyện Ba Vì)

Vân Xa là vùng đất có bề dày lịch sử, xưa kia thuộc vùng đất Hoắc Xa có nghề nuôi tằm dệt lụa cổ truyền.

Về niên đại khởi dựng của đình cho đến nay không còn tài liệu văn tự nào lưu giữ, song với lần trùng tu lớn, đình được dời từ ngoài bãi vào đã được ghi trên đôi câu đối của toà đại đình: “Thiệu trị nhị niên tam nhật cát nguyệt khởi tư”. Như vậy ngôi đình phải được xây ngoài đê từ trước đó, đến năm 1882 ngôi đình này mới được dời vào địa điểm hiện nay và được tôn tạo lại.

Theo cuốn ngọc phả của đình, đình Vân Xa thờ thành hoàng là một danh tướng tài ba dưới thời Trần - đó là Trần Quốc Chẩn. Ông sinh ra trong một gia đình hoàng tộc, nối đời làm tướng. Thủa nhỏ, ông khôi ngô, tuấn tú, thông minh, học thông kinh sử, võ bị, lớn lên văn võ song toàn. Ông làm quan suốt hai triều Anh Tông và Minh Tông. Ông là đại thần cương trực, khẳng khái, một lòng phò vua giúp nước được nhân dân suy tôn thành hoàng Vân Xa.

Đình Vân Xa dựng trên một khu đất rộng hướng đông, nhìn ra đê sông Hồng. Trước đây gồm có Nghi môn và Đại đình.

Nghi môn là 2 cột trụ biểu lớn, hai bên là hai lối đi nhỏ xây kiểu cuốn vòm và hai cột trụ nhỏ. Bao quanh khuôn viên là bức tường bảo vệ.

Đại đình kiểu chữ “công”, trước 1842, đình Vân Xa ở phía ngoài đê sông Hồng, kiểu chữ “nhất”. Phần Hậu cung làm thêm khi di chuyển về vị trí hiện nay.

Đại bái gồm 3 gian 2 dĩ với 4 lá mái lợp ngói mũi hơi mỏng. Bờ nóc, bờ dải viền hàng gạch hoa thị, hoa chanh. Đầu bờ nóc là 2 kìm lớn. Các đầu đao đắp hình rồng, nghệ quay đầu về nóc mái. Các bộ vì Đại bái theo kiểu giá chiêng chồng rường con nhị, kẻ, bẩy 6 hàng cột. Bốn phía đình để thông thoáng. Trước đây đình có sàn gỗ kiểu lòng thuyền, nay không còn. Trang trí trên kiến trúc không nhiều nhưng tinh tế và hoà nhập với nhau. Đề tài của các bức cốn là: ngư long hý thuỷ, phượng hàm thư, lân múa và long cuốn thuỷ hoặc long vân, hoa lá cách điệu... Đây là những mảng chạm khắc rất kỹ, đẹp mang đặc trưng nghệ thuật ở đầu thế kỷ XVIII.

Sát hai bên Đại đình có hai toà miếu nhỏ cùng hướng với đình. Bên tả thờ bà Tần Ngũ Nương - phu nhân của thành hoàng Trần Quốc Chẩn. Bên hữu thờ cô gái làng Vân - bà tổ nghề dạy dân trồng dâu nuôi tằm ươm tơ dệt lụa. Hiện nay, trong đình còn có nhiều sắc phong, đại tự, hoành phi, câu đối đặc biệt là 1 bức cửa võng lớn và long ngai bài vị được trang trí công phu, đều ca ngợi tài văn võ cùng những đức tính tốt đẹp của Đại vương Trần Quốc Chẩn. Đây là những di vật quý, có tính giáo dục về giá trị đạo đức đối với thế hệ trẻ sau này.

Đình đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2001./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02

Sơn Dương (t/h)