Đền Thiên Cổ (huyện Mê Linh)
Đền Thiên Cổ thuộc thôn Thọ Lão, xã Tiến Thịnh, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội.
Đền thờ 4 vị tước vương đời Trần là: Thiên Tử đại vương Trần Liễu, Hoàng phi phu nhân Lã Thị Thái, Chiêu Minh đại vương Trần Quang Khải, Trí Dũng Uy Minh đại vương Trần Quốc Thành. Các vị đều là quý tộc thời Trần đã có công lớn trong việc củng cố, xây dựng và bảo vệ quốc gia Đại Việt trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông thế kỷ XIII.
Với công lao to lớn, các vị đã được vua Trần cho lập điền trang thái ấp ở vùng đất Thọ Lão - Chu Trần ngày nay. Khi các vị qua đời, để tưởng nhớ công lao to lớn đó, nhân dân đã lập đền thờ mong được sự hiển linh che chở. Đến thế kỷ XX, đền là một cơ sở cách mạng quan trọng trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.
Căn cứ vào tư liệu lịch sử và niên đại các di vật cổ thì đền Thiên Cổ được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ thứ XIV đầu thế kỷ XV. Đền tu sửa lớn dưới thời Hậu Lê, thời Mạc. Đến thế kỷ XX, đền được tu sửa vào các năm 1942, 1986 và 1993 nên hiện nay đền khá vững chắc. Về kiến trúc, đền Thiên Cổ làm theo hình chữ “công” gồm Đại bái, ống muống, Hậu cung.
Đền Thiên Cổ có nghệ thuật chạm khắc khá tinh xảo với các đề tài tứ linh: (long, ly, quy, phượng), tứ quý: (tùng, trúc, cúc, mai), trong đó hình tượng rồng được miêu tả phong phú như: rồng ngậm ngọc, rồng chầu mặt trăng, rồng phun nước, rồng uốn khúc... mang phong cách đặc sắc thời Hậu Lê cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII. Đặc biệt đền Thiên Cổ còn lưu giữ được một số cổ vật quý như: 4 cỗ ngai thờ chạm khắc công phu, một kiệu bát cống, án gian, mâm quy, bia đá khắc năm Cảnh Hưng thứ 24 (1763), lư hương đá, chuông đồng, ngọc phả bằng chữ Hán viết niên hiệu Hồng Phúc (1572) do Nguyễn Bính soạn cùng 10 đạo sắc phong cho 4 vị đại vương được thờ: Trần Liễu, Lã Thị Thái, Trần Quang Khải và Trần Quốc Thành. Các di vật này đều được sơn son thếp vàng rực rỡ khiến cho đền thêm cổ kính, thâm nghiêm. Với tầm vóc và ý nghĩa to lớn mang nhiều giá trị lịch sử, nghệ thuật đặc sắc, đền Thiên Cổ từ lâu đã xứng đáng là nơi nghiên cứu, tham quan góp phần giáo dục truyền thống cho mọi tầng lớp nhân dân.
Đền Thiên Cổ đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02