Đình Thanh Lũng (huyện Ba Vì)
Đình Thanh Lũng thuộc xã Tiên Phong, huyện Ba Vì, Hà Nội.
Ở thôn Thanh Lũng, xã Tiên Phong, huyện Ba Vì có một ngôi đình cổ, có quy mô bề thế được gọi theo tên gọi của làng: đình Thanh Lũng. Ngoài ra, đây là ngôi đình của dân 2 làng Thanh Lũng và Vị Nhuế nên đình còn mang tên là “đình hai dân”.
Đình Thanh Lũng nằm về phía tây, cách trung tâm thủ đô Hà Nội chừng 50km. Đình toạ lạc trên một khu đất đẹp, rộng rãi giữa làng, nhìn về phía tây nam trông về ngọn Chủ Sơn - Ba Vì.
Quy mô hiện nay của đình gồm Nghi môn, Đại đình. Nghi môn là công trình kiến trúc mới được khôi phục lại gần đây. Nghi môn làm theo kiểu cột trụ biểu cùng tường bao quanh di tích.
Đại đình xây dựng kiểu chữ “nhất” với quy mô đồ sộ trên một nền rộng 24 x13m. Đình gồm 3 gian 2 dĩ với 4 lá mái to chảy rộng. Những dấu tích hiện còn cho biết đình Thanh Lũng có quy mô ra đời sớm, thời Lê Trung hưng, những trụ đấu đỡ hai vì kèo ở phía trái và các con kìm, đầu dư chạm đầu rồng có niên đại tạo tác sớm. Hai bên phải làm kiểu “thượng giá chiêng rường cụt, hạ kẻ bẩy hiên”. Hai bộ vì bên trái lại được làm “thượng kèo cánh ác, hạ kẻ bẩy hiên” trên mặt bằng 6 hàng chân cột. Từ 4 góc mái có 4 kẻ suốt từ thượng lương tới cột góc.
Các mảng chạm khắc trang trí trên những lớp kiến trúc của đình khá phong phú, với kỹ thuật chạm lộng, chạm bong kênh và chạm nổi theo các đề tài: độc long, lân hổ hoặc các đám mây cụm cách điệu, các hoa lá, đao mác. Phần lớn những mảng chạm trên cốn, rường, thân kẻ, bẩy mang những đặc trưng của phong cách nghệ thuật ở thế kỷ XVII. Một số mảng chạm khác có niên đại tạo tác ở thời Nguyễn và gần đây.
Đình Thanh Lũng cũng như nhiều ngôi đình khác ở quanh chân núi Ba Vì, thờ Tản Viên Sơn Thánh, đệ nhất phúc thần trong tâm thức văn hoá dân gian Việt Nam. Tản Viên là biểu hiện sức mạnh và truyền thống đấu tranh anh dũng, bền bỉ trong quá trình chinh phục thiên nhiên và bảo vệ chủ quyền dân tộc. Người được ra đời do khí thiêng sông núi, qua hai chiến công chống thuỷ tai và giặc phương Bắc xâm lược, thần Tản Viên đã đi vào thế giới huyền thoại để trở thành người anh hùng mở đầu sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.
Đình Thanh Lũng có niên đại khởi dựng sớm với quy mô đồ sộ và một lượng lớn di vật quý giá. Tuy nhiên, do trải qua thời gian tồn tại và nhất là trong thời gian kháng chiến bị giặc Pháp chiếm đình đóng bốt huỷ hoại tàn phá nên hầu hết các di vật của đình đã bị hư hỏng, mất mát nhiều. Đến nay, lượng di vật trong đình chỉ còn một số lượng ít ỏi: một bản thần phả, một hương án thờ, một cỗ khám thờ, long ngai bài vị, một bức đại tự, một bức cửa võng chạm gỗ và một đôi câu đối.
Đình Thanh Lũng đã được Bộ văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1999./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01