Quán Thá (huyện Mỹ Đức)
Quán Thá thuộc xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức, Hà Nội.
Quán Thá, thuộc thôn Đồng Mít, xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, thôn Đồng Mít thuộc tổng Phúc Lâm, theo cuốn Ngọc phả ở đền Hùng ghi năm Hồng Phúc thứ 7 (1578) đời vua Lê Anh Tông thì Phúc Lâm xưa còn gọi là Phúc Lâm trang, thuộc huyện Chương Đức, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng.
Quán Thá nhìn về hướng tây nam. Ngày xưa, đây một ngôi quán cổ, xây dựng trên một quả đồi, xung quanh là rừng rậm âm u, gồm: Giếng, bức bình phong, Đại bái và Hậu cung. Vào bên trong, Đại bái chia thành 3 gian, các bộ vì đỡ mái được làm thống nhất theo kiểu “Thượng giá chiêng, kẻ chuyền, xà nách”. Hậu cung quán là 3 gian nhà dọc, đây là công trình được xây vào thời Nguyễn theo kiểu cuốn vòm gỗ tích mang phong cách phương Tây. Bên ngoài cũng được làm 2 tầng 4 mái, phần cổ diêm đắp nổi các vật linh như hổ phù, long, ly, quy, phượng. Trong cung có xây bệ thờ tam cấp tạo gờ chỉ. Trên bệ thờ có đặt một số đồ thờ tự như: mâm ấu, giá đài, bát hương, hòm sắc... điều đáng chú ý là ở cấp trên cùng có đặt một khám thờ, bên trong có long ngai chạm rồng và tượng Thánh Mẫu. Tượng được tạc ngồi trên bệ mang dáng dấp tượng Mẫu, đầu vấn khăn thiên cát, tai chảy dài đeo hoa, khuôn mặt bầu tròn, lông mày cánh cung, mắt khép hờ nhìn xuống, mũi thẳng, miệng phảng phất nụ cười, mình mặc áo choàng dài có cẩn phượng, chân đi hài. Pho tượng này mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
Theo cuốn “Thần phả Phúc Lâm” do Hàn lâm Lễ bộ Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc thứ nhất (1572), thì quán Thá và đình Đồng Mít thờ hai vị Thành hoàng làng: Thời Lưỡng Hán, có người họ Đặng, tên huý là Vận được phong chức Tư ấm kết hôn với người cùng quận là con gái họ Tạ, tên là Cẩn. Hai vợ chồng đã ngoài 40 tuổi mà chưa có con trai, nên nhận người cháu là Đỗ Lang về nuôi. Một thời gian sau, ông bà sinh được một người con trai, đặt tên là Thiện Sỹ. Năm Thiện Sỹ 18 tuổi, cha mẹ đều qua đời, ba năm chịu tang đã vẹn tròn đạo hiếu. Bấy giờ, tù trưởng các châu làm loạn khiến lòng dân không yên. Hoàng đế phong cho Thiện Sỹ chức Đại tư đồ, gia phong tước Quận công, tức khắc lên đường dẹp loạn. Thiện Sỹ giao cho Đỗ Lang điều hành trang Phúc Lâm và dạy dân công việc nông tang canh cửi. Rồi ngài chia quân thành nhiều đạo chiếm cứ các nơi xung yếu, sau đó viết thư dụ hàng với lời lẽ nhân nghĩa mà chỉ ra điều hoạ phúc. Quân giặc thấy vậy, cảm phục hiểu ra, đã cởi giáp quy hàng. Vào tuổi 70, một hôm ngài Thiện Sỹ đang ngồi trong phủ đường, chợt có ánh hào quang màu tía từ trong người phát ra, bay lên trời biến mất, ngài hoá. Đỗ Lang thay ngài cai quản công việc trong phủ. Tới đời Đông Đế, Đỗ Lang được phong chức Đô Hộ. Khi Vương Mãn làm loạn, Đỗ Lang cầm quân trấn giữ môn quan, rồi đem quân tới Sơn Nam. Thế giặc mạnh, Đỗ Lang rút quân về trang Phú Lâm, trú quân tại đền thờ thần và làm lễ bái yết. Đêm ấy, tại đền thờ, Đỗ Lang nằm mơ thấy một người tự xưng là công chúa ở miếu trang Phú Lâm, vốn là con Thiên đế tên là Quế Hoa. Đỗ Lang tỉnh dậy mới biết đó là mộng. Ngay trong đêm ấy chợt thấy quân mình đang phòng ngự tại ấp ngoài trở về cấp báo quân Hán đang vây hãm, tình thế vô cùng hiểm nghèo. Ngài hoá bên sông, sóng dậy cuồn cuộn, một con giao long hiện lên làm quân Hán hoảng sợ mà rút chạy.
Quán Thá còn lưu giữ được nhiều di vật quý như: 1 bộ long ngai chạm rồng mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn; 1 tượng thánh, chất liệu bằng gỗ, mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn; 1 mâm bồng gỗ, 4 đạo sắc phong .
Lễ hội thôn Đồng Mít được tổ chức từ ngày 5 đến 7 tháng giêng âm lịch hằng năm.
Quán Thá đã được UBND tỉnh Hà Tây xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá năm 2006./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01