Đền Phù Ủng (quận Hoàn Kiếm)

Tại số nhà 25 phố Lý Quốc Sư, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội có một ngôi đền khá cổ kính, Tam quan ngay sát vỉa hè, được xây theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái, mặt trước có đắp nổi 4 chữ Hán lớn: “Phù Ủng vọng từ”, thường được gọi là đền Phù Ủng.

Kiến Trúc chính gồm: Bái đường 3 gian xây theo kiểu “Vọng lâu”, có đắp hổ phù ở chính giữa, hai bên có rồng chầu; tiếp đó là Hậu cung có phần ngoài là “công đồng”, phần trong là “Cung cấm”.

Đền Phù Ủng có quy mô không lớn, dường như bị chìm vào những khu dân cư đông đúc, nhưng không gian thờ cúng ở đây vẫn rất linh nghiệm do cách bài trí và hơn nữa, do các nhân vật được thờ trong đền là những danh tướng nổi tiếng trong lịch sử nước nhà, được tôn bậc Thánh: Đức Thánh Trần (Trần Hưng Đạo) và Phạm Ngũ Lão, cùng các gia tướng Yết Kiêu, Dã Tượng.

Nếu theo tên “Phù Ủng vọng từ” và tìm hiểu về lịch sử ngôi đền thì đây là nơi thờ vọng Điện suý thượng tướng quân Phạm Ngũ Lão, vốn quê làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay là huyện Ân Thi, Hưng Yên). Do có nhiều công lao trong việc phò vua giúp nước, chống giặc Nguyên Mông, dẹp nhiễu loạn Ai Lao, nên khi mất ông được phong làm phúc thần. Dân làng Phù Ủng đã lập đền thờ Phạm Ngũ Lão ngay trên nền nhà cũ ở phía tây làng. Vào khoảng thời Lê, thế kỷ XVIII, dân làng Phù Ủng lên Thăng Long lập nghiệp và dựng đền thờ vị anh hùng của quê hương mình, coi như “Thành hoàng làng” ở nơi quê mới. Tên đền là thế, nhưng ở Hậu cung đền hiện nay là tượng Trần Hưng Đạo - Đức Thánh Trần được đặt thờ ở vị trí cao và trang trọng nhất, kế đó mới là tượng thờ Phạm Ngũ Lão cùng 2 con gái của Trần Hưng Đạo, cuối cùng là hai phó tướng Yết Kiêu, Dã Tượng.

Việc này cũng có căn nguyên: mối quan hệ giữa Trần Hưng Đạo và Phạm Ngũ Lão khá đặc biệt và sâu sắc, là quan hệ trên dưới trong nhiều lĩnh vực xã hội và gia đình.

Ai cũng biết rằng: Quốc công Tiết chế Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn là một vị anh hùng dân tộc đã lãnh đạo quân dân nhà Trần 3 lần chiến thắng quân Nguyên Mông, bảo vệ được bờ cõi. Ông không những là người có tài thao lược, trí dũng song toàn, mà còn luôn đặt lợi ích của dân tộc, của quốc gia lên trên hết.

Câu chuyện Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn gặp Phạm Ngũ Lão ở ven đường khi ngồi đan sọt, mải suy nghĩ bị giáo đâm vào đùi mà vẫn không để ý... là một chuyện lạ, đã được Phạm Đình Hổ và Nguyễn Án chép trong sách “Tang thương ngẫu lục”. Đó cũng là cái duyên để rồi Phạm Ngũ Lão được Trần Hưng Đạo mời về Vạn Kiếp dạy bảo và trao trọng trách huấn luyện quân sĩ, lại được Hưng Đạo vương yêu mến gả con gái là Anh Nguyên Quận chúa, tiến cử với vua cho làm quản quân Cấm vệ, có nhiệm vụ bảo vệ nhà vua và Cấm thành. Trong hai cuộc kháng chiến chống quân Nguyên (lần thứ 2 và 3), Phạm Ngũ Lão đã lập được nhiều chiến công ở Tây Kết - Vạn Kiếp, Bạch Đằng và được phong chức Kim Nghiêu đại tướng quân, sau này tới chức Điện suý thượng tướng quân. Ông cũng như Hưng Đạo vương là người có lòng trung hiếu, yêu thương binh lính nên được từ vua đến quân yêu mến. Khi ông mất (1320), vua đã nghỉ chầu 5 ngày để tỏ lòng thương tiếc, đó là một ân điển đặc biệt. Nhiều nơi trong nước đã lập đền thờ ông.

Như vậy, Trần Hưng Đạo đối với Phạm Ngũ Lão không chỉ có một mối quan hệ ân nhân, quan hệ trên dưới trong triều đình mà còn là một nhạc phụ và tế tử. Trong đền thờ Phù ủng hiện nay, một trong hai người con của Trần Hưng Đạo được thờ chính là Quận chúa Anh Nguyên (phu nhân của Phạm Ngũ Lão) và nhà sư Cô Đệ nhất.

Đền Phù Ủng là nơi duy nhất cùng thờ Trần Hưng Đạo và Phạm Ngũ Lão ở Thủ đô hiện nay. Trong đền, những di vật quý còn lưu giữ được phải kể đến các tượng Đức Thánh Trần, tướng quân Phạm Ngũ Lão, tượng hai con gái Trần Hưng Đạo và các hiện vật: “Phù ủng linh chung” (chuông thiêng đền Phù Ủng), “Khánh Thuỵ tả thôn linh từ bảo chung” (chuông quý của đền thiêng thôn Tả Khánh Thuỵ), khánh đồng và các khám thờ, long ngai, long án, đại tự, hoành phi, câu đối, lịch sử... có niên đại thế kỷ XVIIII, XIX. Đáng chú ý là 7 sắc phong mà sớm nhất là sắc năm Cảnh Hưng thứ 44 (1783), có thể cho ta biết lịch sử đền Phù Ủng ít nhất cũng đã có từ thời ấy.

Đền Phù Ủng đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1988./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Sơn Dương (t/h)