Đình Phú Hữu (huyện Ba Vì)
Đình Phú Hữu thuộc thôn Phú Hữu, xã Phú Sơn, huyện Ba Vì, Hà Nội.
Tư liệu như truyền thuyết, sắc phong, câu đối, thần phả cho biết đình thờ đức Tản Viên Sơn thánh - vị phúc thần đệ nhất của nước Nam xưa. Mọi người dân ở đây, cũng như cả vùng xứ Đoài đều thuộc lòng những truyền tích về đức thánh Tản Viên, biểu hiện cho quá trình đấu tranh bền bỉ để chinh phục thiên nhiên và chiến thắng kẻ thù xâm lược, mở mang đất nước của tổ tiên ta.
Nhân dân địa phương lưu truyền đình có từ xa xưa thủa Hùng Vương dựng nước, nhưng những dấu tích còn lại đến ngày nay ở di tích cho ta biết rằng trước thời Lê Trung hưng đình đã có nhưng quy mô còn nhỏ hẹp. Thời Lê Trung hưng đình đã có quy mô khá bề thế ở phía sau khu vực đình hiện nay với các mảng khối điêu khắc độc đáo. Đến năm 1830, đình được dân làng chuyển về vị trí hiện nay với quy mô to, rộng hơn. Tuy vậy ngôi đình mới vẫn sử dụng lại hầu hết các hình tượng trang trí, các cột cái...
Đình Phú Hữu hiện nay dựng trên một sườn đồi rộng, ven làng nhìn về phía tây nam. Kiến trúc của đình gồm có: Nghi môn, Tả hữu mạc và Đại đình. Đại đình hình chữ “nhất”, diện tích 230m2, gồm 3 gian 2 dĩ, với 4 mái chảy dài. Bốn bộ vì chính làm theo kiểu thức “thượng chồng rường giá chiêng, hạ bẩy, bẩy hiên” 6 hàng cột, với những đặc trưng kiến trúc đình làng thời Lê Trung hưng. Nội thất đình để trống, riêng gian giữa làm cung cấm để thờ thành hoàng.
Nghệ thuật điêu khắc trang trí kiến trúc đình được thể hiện qua những khối tượng tròn, những bức chạm theo các đề tài khác nhau như: voi, ngựa, rồng, lân hoặc các cảnh tiên nữ múa, quan uống rượu hay cuội ngồi gốc đa. Các bức chạm có niên đại ra đời trải dài trong vài thế kỷ, từ thời Lê sang thời Nguyễn, nhưng chúng vẫn hoà nhập vào nhau, bổ sung cho nhau trong một tổng thể thống nhất và hoàn chỉnh.
Hiện nay, tại đình còn lưu giữ một số di vật lịch sử, văn hoá quý như: 7 đạo sắc phong của các vị vua triều Nguyễn, 3 câu đối với nội dung ca ngợi đức thánh Tản Viên, 3 cỗ long ngai thờ tam vị đức Thánh Tản, 2 cỗ kiệu và một số đồ thờ tự bằng gỗ, sứ...
Đình Phú Hữu là một ngôi đình hội tụ đủ mọi giá trị tiêu biểu của một ngôi đình cổ Việt Nam. Quy mô bề thế của kiến trúc cùng với các giá trị văn hoá, lịch sử đã đưa ngôi đình vượt qua không gian hạn hẹp của làng, hoà nhập với kho tàng di sản văn hoá chung của cả nước.
Năm 1994, đình đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01