Đình, chùa Ngũ Xã (quận Ba Đình)
Đình, chùa Ngũ Xã hiện nay thuộc địa bàn phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, Hà Nội.
Vào khoảng thế kỷ XVII - XVIII có một số thợ đúc đồng quê ở 5 xã Đông Mai, Châu Mỹ, Long Thượng, Đào Viên (hay Thái Ty) và Điện Tiền (có tên nôm là làng Hè, làng Me, làng Rồng, làng Dí trên, làng Dí dưới) đều thuộc huyện Siêu Loại (nay là vùng Thuận Thành, Bắc Ninh và Văn Lâm, Hưng Yên) cùng nhau ra bán đảo hồ Trúc Bạch lập nên một làng gọi là Ngũ Xã Tràng (trường đúc của 5 xã) và mở lò đúc các sản phẩm bằng đồng như nồi, xanh, đỉnh, chuông, tượng, đồ thờ và đúc cả tiền nữa.
Cuối thế kỷ XVIII, nghề đúc đồng ở Ngũ Xã rất phát đạt, sản xuất ra nhiều mặt hàng nổi tiếng gắn với câu ca:
Lĩnh hoa Yên Thái
Đồ gốm Bát Tràng
Thợ vàng Định Công
Thợ đồng Ngũ Xã
Trong quá trình lập làng mới, dân Ngũ Xã đã xây dựng đình để thờ vị tổ nghề đúc đồng là Nguyễn Minh Không. Ngoài ra, đình còn thờ vọng Trần Hưng Đạo và bộ tướng Yết Kiêu cùng tam thánh.
Đình Ngũ Xã là một ngôi đình cổ, đẹp, được dựng trên một khu đất có cảnh quan rộng rãi, có cây cổ thụ thâm nghiêm. Nội thất đình uy nghi rực rỡ với một hệ thống hoành phi, câu đối, cửa võng... được sơn son thiếp vàng, rất hiếm thấy ở những di tích khác trong khu vực nội thành Hà Nội.
Chùa Ngũ Xã có tên chữ “Thần Quang tự” ở gần đình, được xây dựng muộn hơn, kể từ lần đại trùng tu năm 1952. Giá trị nghệ thuật của ngôi chùa được tập trung vào pho tượng đồng A Di Đà ngồi trên đài sen khổng lồ đúc năm 1949. Tượng cao 3,95m, chu vi 11,60m, trọng lượng 13 tấn đồng (tượng 9 tấn, bệ 4 tấn). Đây là pho tượng A Di Đà bằng đồng lớn nhất hiện có ở các chùa Bắc bộ Việt Nam (đến năm 2003).
Việc đúc thành công một pho tượng lớn mà hầu như không có một khiếm khuyết nhỏ đã khiến cho tiếng tăm của các nghệ nhân đúc đồng Ngũ Xã vượt qua thời gian, lưu giữ cho thế hệ sau một tác phẩm nghệ thuật rất đáng trân trọng của một làng nghề truyền thống Thăng Long - Hà Nội.
Hội Ngũ Xã Nam Tràng được tổ chức từ ngày 1 đến 17 tháng giêng âm lịch hàng năm (chính hội 17 tháng giêng âm lịch). Ngày 17 tháng giêng cũng là hội xuân tại đình và chùa Ngũ Xã, với nhiều hoạt động: cờ người, hát chèo, chọi gà...
Đình, chùa Ngũ Xã đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1993./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01