Đình, nghè Kim Sơn (huyện Gia Lâm)

Đình và nghè được dựng lên thờ những vị Thành hoàng làng từ rất sớm đó là hai anh em sinh đôi Cao Điền Công và Cao Đỗ Công đã có công giúp Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân.

Truyền thuyết kể rằng hai anh em Điền Công, Đỗ Công chính là thiên thần, trời cho đầu thai vào gia đình ông Cao Trạch và bà Lê Thị, vốn người nhân đức nổi tiếng khắp vùng. Khi hai anh em 18 tuổi, đất nước loạn ly, dân tình khổ cực vì 12 sứ quân. Nghe Đinh Bộ Lĩnh khởi binh ở Động Hoa Lư, hai anh em liền tìm tới ra mắt. Vua Đinh thấy hai anh em khôi ngô, tuấn tú liền nhận ngay, phân Điền Công vào ban văn, Đỗ Công vào ban võ.

Chỉ một thời gian ngắn, hai anh em đã dẹp yên 7 sứ quân, còn 5 sứ quân hùng mạnh thì chính Đinh Tiên Hoàng dẹp nốt. Từ đó nhân dân yên ổn làm ăn, ấm no vui vẻ.

Lúc này hai vị truyền cho binh sĩ cùng nhân dân Kim Sơn lập một doanh cư, chiêu mộ các dân ly tán, không phân biệt giàu nghèo tới đây khai phá, sửa sang nghề nông, chăn tằm dệt cửi, lấy nhân nghĩa thuận hoà mà cấu kết làng xóm; nhân dân Kim Sơn ấm no, hạnh phúc và nhớ ơn hai vị rất nhiều, mang quân đánh dẹp. Chỉ một trận, quân Chiêm đại bại chạy về nước. Vua Đinh thưởng công và cấp đất Kim Sơn cho hai ông. Một ngày khi hai ông cùng quân sĩ trở về Kim Sơn thì trời bỗng nổi giông tố rồi hai ông cùng hoá. Từ đó, nhân dân Kim Sơn lập đền thờ cúng. Ngày nay, đình còn lưu giữ được 17 sắc phong của các triều phong cho hai vị từ thế kỷ XVIII - XX. Hàng năm cứ đến ngày sinh và ngày mất của hai vị, dân làng mở hội rất vui và tràn đầy tình nghĩa, đoàn kết.

Ngôi đình xây sát với nghè, vào đình phải qua Nghi môn, có 2 trụ biểu cao, mà đỉnh là 4 con phượng chạm đuôi vào nhau tạo thành hình trái dành. Lồng đèn được đắp nổi tứ linh, mặt trước của nghi môn là 2 mảng chạm trổ trúc, lão mai, các loại hoa quả, bút, kiếm. Hai trụ hai bên nghi môn là hình con nghê quay mặt vào nhau. Qua một sân rộng là tới đình và Hậu cung, do đình tu sửa gần đây nên đáng tiếc các mảng chạm khắc nghệ thuật không còn, chủ yếu là bào trơn đóng bén, tuy nhiên, chỉ nhìn các chân tảng của cột cũ còn lại thì thấy đình cũ chắc là to lớn và đẹp. Hậu cung cũng đơn giản như đình, chỉ có 2 khám thờ, 2 bài vị của hai vị thần hoàng cùng một số đồ tự khí.

Nghè là nơi thờ gốc của hai vị Thần hoàng làng. Tương truyền đây chính là dinh của hai ông lúc sinh thời. Nghè có hai dãy nhà, xây dựng theo kiểu chữ “nhị”. Phía trước là 3 gian Tiền tế, phía sau là 3 gian Hậu cung, liên hệ với nhau trong một không gian khép kín. Nghè cũng như đình, kiến trúc không có gì đặc sắc, nhất là nghệ thuật chạm khắc, trong Hậu cung của nghè cũng là bàn thờ thần hoàng.

Điểm nổi bật của nghè là bức cửa võng kín cả gian, với 4 chữ lông trong khung vuông, chiếm vị trí trung tâm của kiến trúc. Chính giữa y môn là một vòng tròn xoắn thay cho mặt trời, những vòng xoắn này là biểu hiện của ba yếu tố: thiên, địa, nhân là ba lực lượng tạo nên thế giới. Nghệ thuật này hơi giống hình dáng của toà Tiền bái Văn Miếu - Quốc Tử Giám ở thế kỷ XVII.

Những di vật còn lại trong đình và nghè cũng thực sự là quý giá, mang dấu ấn nghệ thuật của thế kỷ XVII, XVIII. Nhang án với nghệ thuật chạm nổi, chạm bong đủ loại đề tài như phượng mang thư, rùa cuốn thuỷ, hoa cúc minh khai, hoa chanh, sóng nước, đồng tiền, triện, gấm, hổ phù... rất bay bướm, tinh vi. Hai bài vị thờ thần cũng có niên đại thế kỷ XVII, riêng bành ngai làm vào thế kỷ XVIII rất đẹp với hình tượng rồng, mây, cúc, sen, phượng, sóng nước... Các cỗ kiệu sơn son thếp vàng để rước thần là những tác phẩm của thế kỷ XIX có trang trí hình rồng. Hai pho tượng phỗng bằng gỗ là hình tượng tù binh chàm được tạc vào thế kỷ XV. Các tấm bia đá và nhang án đã có kích thước lớn còn nguyên vẹn. Ngoài các đồ thờ tự, long đình, gươm giáo, bát bửu, câu đối đại tự, lư hương, đỉnh, mâm đồng, lọ hoa, đồ gốm sứ cũng là các cổ vật có giá trị, nâng cao thêm giá trị cổ kính của di tích này.

Đình và nghè Kim Sơn đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1992./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Sơn Dương (t/h)