Đình Hoa Đường (huyện Ứng Hòa)
Đình nằm trên địa phận làng Hoa Đường, trông về hướng tây, kết cấu chữ “nhị”, gồm Đại bái và Hậu cung.
Đại bái 3 gian 2 chái, kiểu tường xây hồi bít đốc lợp ngói ri cổ. Bờ nóc, bờ chảy đắp bờ đinh đơn giản. Đầu bờ nóc là hai con kìm ngậm bờ nan. Các bộ vì đỡ mái được làm theo hai kiểu thức khác nhau trên mặt bằng bốn hàng chân cột gỗ tròn đặt trên chân tảng, với 3 lối đi chính thông thoáng. Gian giữa đặt hương án và các đồ tế khí tạo không khí thiêng liêng, ở các cột gỗ được treo đôi câu đối ca ngợi công đức Thành hoàng làng và cảnh quan khu di tích. Điều đặc biệt là tại thượng lương toà đại bái còn ghi: Triều vua Bảo Đại, giờ Thân, ngày Tân Hợi, tháng Mậu Tý, năm Canh Ngọ khởi dựng toà Đại bái này. Các bộ vì đỡ mái gian giữa được làm theo kiểu “giá chiêng chồng rường hạ kẻ, bẩy hiên, bẩy hậu”. Nối từ hai gian hồi Đại bái vào là dãy Tả hữu mạc, mỗi dãy một gian. Tại đây, có tấm bia có niên đại Nguyễn muộn cho biết những người đã hưng công tu tạo ngôi đình. Hậu cung 3 gian nhà ngang, phần trước làm hai tầng mái, bờ nóc đắp bờ đỉnh, cuối bờ giải xây giật cấp. Phần chồng diêm, nối mái dưới với mái trên chia làm 3 ô, hai ô bên được đắp 2 rồng thời Nguyễn, chính giữa đắp các đồ thờ tự. Hậu cung có kết cấu kiến trúc theo kiểu “Nội tự ngoại khách” cho phép phần hiên rộng để bài đặt một hương án và một số đồ tế tự khác. Bộ vì hiên được làm theo kiểu “chồng rường rỗng với cốn mê”. Các cốn mê được các nghệ nhân dân gian chạm lộng các tích tứ linh, tứ quý như trúc hoá long, mai hoá long, long cuốn thủy, vô cùng sinh động và mềm mại.
Theo cuốn Ngọc phả do Hàn lâm viện Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc thứ nhất (1572), sau đó Quản giám bách thần tri điện hùng lĩnh thiếu khanh Nguyễn Hiền tuân y cựu chính bản năm Vĩnh Hựu thứ 3 (1737) thì đình thờ Thành hoàng là Hữu Thống Chế đại vương thời vua Hùng thứ 18. Khi ấy, có một người con gái họ Lê, nhan sắc ít ai sánh kịp, một lần ngoạn cảnh thì bỗng nhiên có một ánh sáng từ trên trời chiếu thẳng xuống, từ đó bà mang thai. Đến ngày 12 tháng giêng, bà sinh ra được một người con trai khôi ngô tuấn tú, thông minh khác thường và đặt tên con là Linh Thông công. Đến khi trưởng thành thì gặp lúc quân Thục đem quân xâm lược nước ta. Vua phong ông chức Đại tướng quân và lệnh cho ngài cùng với Sơn Thánh cầm quân đánh giặc. Sau khi thắng trận trở về, đến ngày 12 tháng 11 ông hóa.
Đình Hoa Đường còn lưu giữ được 2 hương án gỗ, trong đó có một hương án thời Nguyễn, 1 chuông đồng loại nhỏ có niên hiệu Thành Thái thứ 5 (1893), 1 bát hương gốm Thổ Hà, 2 cỗ long ngai thời Lê, 4 đạo sắc phong, 1 cuốn Ngọc phả.
Đình Hoa Đường đã được UBND tỉnh Hà Tây (cũ)xếp hạng là di tích lịch sử, văn hoá năm 2008./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01