Đình Hoàng Xá (quận Bắc Từ Liêm)
Đình Hoàng Xá hiện nay ở vị trí cuối thôn Hoàng Xá thuộc phường Liên Mạc, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 15km.
Để tưởng nhớ những người đã có công với quê hương, với đất nước, dân làng Hoàng Xá đã cùng nhau góp công, góp của, xây dựng lên ngôi đình to nhất làng để làm nơi thờ cúng và tôn vinh các vị công thần làm đức Thành hoàng của làng. Các vị thần được thờ ở đình Hoàng Xá là: Lý Ông Trọng, đức thánh Nguyễn Văn Chắt, đức Từ quận công Nguyễn Đĩnh.
Di tích đình Hoàng Xá là loại hình di tích kiến trúc tôn giáo cổ, được xây dựng từ rất lâu đời. Đình quay hướng tây nam, trên một khu đất bằng phẳng, rộng rãi và thoáng đãng ở cuối làng.
Mở đầu phần kiến trúc cổ của ngôi đình Hoàng Xá hiện nay là hai cột đồng trụ, được xây nối liền với tường hồi của toà đại đình.
Đình Hoàng Xá được xây dựng trên một nền đất cao 0,40m so với mặt sân. Mái đình được lợp ngói bò (là loại ngói thường được sử dụng trong các ngôi đình chùa cổ ở Việt Nam). Cửa ra vào ở 3 gian giữa thuộc kiểu cửa bức bàn. Xung quanh xây tường bao, hai tường hồi có trổ cửa sổ để tạo nên sự sáng sủa, thoáng mát cho đình.
Đình Hoàng Xá được kết cấu theo hình chuôi vồ. Kiến trúc toà Đại đình gồm 5 gian 2 dĩ. Có 6 bộ vì kèo, trang trí trên các bộ vì kèo thể hiện nhẹ nhàng, chủ yếu là bào trơn và bào trơn kẻ soi. Một số hoạ tiết hoa lá chạm nổi ở đầu bẩy, đầu các con xà, con rường thuộc phong cách nghệ thuật của cuối thời kỳ nhà Nguyễn.
Phần Hậu cung kết cấu gồm 2 gian, có hai bộ vì kèo: 1 bộ làm kiểu chồng rường, 1 bộ theo kiểu ván mê. Riêng bộ vì ván mê được tập trung trang trí nhiều nhất, với các đề tài trạm nổi, chạm bong kênh vênh... hình rồng chầu mặt trời. Hai bức cốn nách của bộ vì kèo này được trang trí chạm nổi hình cây đào, trúc, cúc, mai. Nhìn chung đây là các mảng chạm đẹp, có giá trị nhất của đình Hoàng Xá.
Di tích đình Hoàng Xá còn lưu lại các hiện vật như: Ngai bài vị thờ mang phong cách nghệ thuật của thời Nguyễn thế kỷ XIX, tượng thờ, trống đình, đỉnh đồng, hương án gỗ, chiêng đồng, câu đối, hoành phi... và nhiều đồ thờ tự khác.
Di tích đình Hoàng Xá hiện nay còn tương đối chắc chắn, kể cả phần kiến trúc gỗ và phần kết cấu của các bộ vì kèo. Khu đình chính được xây dựng lại vào cuối thời Nguyễn với quy mô nhỏ, khiêm tốn ở cuối làng. Di tích đình Hoàng Xá có được như ngày nay là nhờ sự bảo vệ, gìn giữ chu đáo của nhiều thế hệ nhân dân địa phương.
Đình Hoàng Xá đã được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01