Đình Cống Xuyên
Đình Cống Xuyên (xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín, Hà Nội) là một công trình kiến trúc cổ bề thế, khang trang có tiếng trong vùng. Đầu thế kỷ XIX, làng Cống Xuyên có tên là Trương Xuyên, thuộc tổng Đông Cứu, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng.
Đình Cống Xuyên thờ nhiều thần: Ba vị thiên thần, tổ nghề thợ nề và Phạm Ngũ Lão (1255 - 1320) là danh tướng thời nhà Trần. Ba vị đại vương Lộc Thành Tôn thần, Hoằng Tế đại vương, Hoàng Độ đại vương. Theo các tư liệu cổ và truyền thuyết của nhân dân địa phương thì các vị thần này là: “Khí thiêng sông núi hun đúc tạo nên” như hoành phi viết: “Dữ thiên hợp đức” (hợp đức từ trời). Làng Cống Xuyên từ xưa nay vẫn nổi tiếng có nghề nề (xây nhà, đắp vẽ bằng vôi vữa). Thợ nề ở đây là những nông dân, khi nông nhàn tự tổ chức thành cánh thợ đi làm gần xa. Hàng năm, họ lấy ngày mồng 10 tháng giêng là ngày giỗ cụ tổ nghề, không rõ tên huý. Gian bên trái Hậu cung hiện còn tranh thờ bằng sơn mài. Chính giữa là cụ tổ ngồi xếp bằng tròn trên sập, đầu chít khăn, nét mặt đôn hậu. Hai bên là hai mặt người nhìn vào cụ tổ, tay vung lên, như cảnh đang bẩm báo, bàn bạc công việc. Tranh được vẽ cách đây hàng trăm năm, kích thước lớn và chất liệu quý.
Theo trình tự, có lẽ khởi thuỷ đình Nghiêm Xuyên chỉ thờ tam vị thiên thần. Về sau, vào cuối đời Lê Cảnh Hưng (theo sắc phong), đình Cống Xuyên thờ cụ tổ nghề thợ nề (có miếu riêng) và người anh hùng dân tộc Phạm Ngũ Lão tại đình làng. Phạm Ngũ Lão là một danh tướng nhà Trần. Ông người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Ân Thi, Hưng Yên). Phạm Ngũ Lão tài trí thông minh, văn võ giỏi hơn người, nên được vua tin giao trọng trách chỉ huy quân đội, lập được nhiều chiến công. Ông để lại cho đời bài thơ “Thuật hoài” nổi tiếng.
Đình Cống Xuyên gồm có: Nghi môn, Phương đình, Đại bái, Hậu cung và hai dãy Tả mạc, Hữu mạc. Vốn là làng có nghề phụ cổ truyền là nghề thợ nề, nên khi xây dựng đền, đình làng, các hiệp thợ đều cố gắng mang hết tài năng cống hiến cho công trình tôn giáo này. Do vậy các mảng đắp vẽ ở đây rất công phu, tinh xảo, kỳ công các điển tích “bát tiên”, “thất thập nhị hiền”, các đề tài dân gian như cá chép, nghê, bầu rượu túi thơ... được đắp nổi quanh toà Phương đình, Nghi môn khá sinh động.
Đại bái đình Cống Xuyên được xây dựng từ thời Lê. Một mộc biển ở gian chái bên phải khắc dòng chữ Hán nói về ngôi nhà Đại bái được làm vào năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718). Đại bái gồm 5 gian 2 chái. Cột cái ở gian giữa chu vi rất lớn: 1,82m đến 1,88m. Bộ vì Đại bái kết cấu trên bốn hàng chân cột, vì thượng kết cấu theo kiểu thức giá chiêng chồng rường con nhị; vì hạ kết cấu chồng rường, bẩy hiện. Những lần tu bổ vào thời Nguyễn niên hiệu Tự Đức thứ 29 (1876) dân làng cho phép ai cung tiến cột được khắc tên và chức vụ của mình vào cột để lưu truyền về sau. Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích.
Đình Cống Xuyên đã được kiến trúc nghệ thuật năm 1993./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01