Đình Bùi Xá
Đình nằm trên địa phận làng Bùi Xá, xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai. Đầu thế kỷ XIX, làng Bùi Xá thuộc tổng Hà Liễu, huyện Thanh Đàm, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng. Mảnh đất này còn ghi dấu nhiều chứng tích về lịch sử văn hoá, là nơi đóng quân của Đỗ Cảnh Thạc, thời thập nhị sứ quân.
Từ thành phố Hà Nội tới ngã ba Ba La, theo tỉnh lộ 21B đến ngã ba thị tứ Bình Đà khoảng 3km tới trụ sở Uỷ ban nhân dân xã Tam Hưng theo trục đường liên thôn khoảng 3km nữa là tới di tích.
Ngôi đình được xây dựng trên khu đất cao đẹp ở rìa làng trông về hướng đông, kết cấu theo kiểu chữ “nhị” gồm Đại bái, Hậu cung. Đại bái đình gồm 5 gian, hai bên là hai trụ biểu. Đỉnh trụ là bốn con phượng theo kiểu lá lật, thân trụ soi gờ, kẻ chỉ và khắc những đội câu đối chữ Hán ca ngợi công lao Thành hoàng làng và phong cảnh nơi đây. Đại bái đình là một công trình kiến trúc làm theo kiểu tường hồi bít đốc, hai mái chảy lợp ngói ri. Bờ nóc, bờ chảy đắp bờ đinh đơn giản. Giữa bờ nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt, hai đầu bờ nóc là hai đấu định. Vào bên trong, các bộ vì đỡ mái được làm theo kiểu thức “chồng rường giá chiêng” trên mặt bằng bốn hàng chân cột. Hậu cung là một toà nhà ngang 1 gian 2 chái, phía trước là hệ thống cửa, được xây dựng thâm nghiêm, bên trong có đặt Long ngai và tượng của đức Thành hoàng làng.
Theo cuốn Ngọc phả do Hàn lâm viện Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572), sau Quản giám bách thần tri điện hùng lĩnh thiếu khanh Nguyễn Hiền tuân y cựu chính bản năm Vĩnh Hựu tam niên (1737) thì Thành hoàng được nhân dân Bùi Xá thờ phụng là Đặng Công Xuân. Ngài vốn là đệ tử của thiền sư Lý Đạo Uẩn. Khi ấy, Thái thú Tô Định tàn ác và bạo ngược. Vì thế Đặng Công cùng thân mẫu và bốn người em trai phải ẩn náu ở trang Vĩnh Khang chiêu binh mãi mã chờ thời. Mùa thu năm 40, Hai Bà Trưng truyền hịch kêu gọi cả nước đứng lên đánh giặc. Đặng Công cùng thân mẫu và bốn người em trai của mình kéo quân đến Hát Giang sung vào đội quân của Hai Bà. Hai Bà thấy Đặng Công là người có tài cầm quân bèn giao cho chỉ huy cánh quân phía Tả tiến vào thành, hợp sức với các cánh quân khác. Thế quân ta mạnh như chẻ tre, Tô Định phải rút chạy, ta thu lại 65 thành.
Sau khi đại thắng, Hai Bà liền làm lễ khao quân. Vì là người lập được công lớn nên Hai Bà phong cho Đặng Công là Tả bộ tham tán Đại tướng quân và thưởng năm hốt vàng dòng cùng áo gấm, lụa bào và bảy mẫu ruộng để hưởng lộc muôn đời và ban trang Vĩnh Khang cho ông làm thực ấp.
Ngài hoá vào ngày 12 tháng hai âm lịch. Nhân dân thôn Bùi Xá lập đền thờ tự để truyền mãi muôn đời về sau.
Lễ hội làng Bùi Xá diễn ra từ ngày 11 đến ngày 13 tháng hai âm lịch hằng năm.
Đình Bùi Xá đã được UBND tỉnh Hà Tây xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá năm 2008.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01