Mâm tất niên ở nhà cụ Tô Hoà i
Media - Ngày đăng : 10:21, 09/02/2009
Đâm quen lệ chiửu 30 Tết phôn cho nhạc sĩ Nguyễn Xuân Đà o, con trai thứ nhà văn Nguyễn Tuân đến thăm cụ tiên chỉ Tô Hoà i nhưng ông lử khử mà rằng biết cụ có còn ở Nghĩa Đô Nghĩa Tân nữa không hay đã thiên di vử Đoà n Nhữ Hà i? Rồi ông lệnh cho tôi rằng cứ phải hửi lại cho chắc... Tiện vòng xe, tôi rẽ qua Đoà n Nhữ Hà i.
Bên cái ụ đất sát tường mé tay trái trống trơn chả thấy xe cộ gì. Cái ụ đất trước cửa nhà văn Tô Hoà i nà y không biết có tự bao giử? Có dạo mởn xanh và i thứ húng ớt. Có đợt lại nhổng lên mấy búi hà nh. Có thời lại chĩnh chiện trên đó một gốc đà o phai hay cụm cúc vạn thọ, thứ cúc mà bây giử rất hiếm gặp ở Hà thà nh.
Lắm khi ngó cái ụ đất, chợt mường tượng ra chỗ đầu hồi hay lối đầu cầu thang của nhà sà n mạn ngược, dân Thái dân Mông cũng dà nh một khoảng con con để mấy chậu hà nh hoặc gia vị. à”ng lão sai người nhà bà y biện ra cho vui hay có ý quyến nhớ xứ đồng rừng chả biết?
Cánh cửa sơn xanh khép hử chỉ dấu chưa chắc hai cụ đã từ Nghĩa Tân vử mà có khi con cháu đến thắp hương ngà y Tết cũng nên. Người mở cửa cho tôi là cụ bà . Không gian òa ra một khoảng ấm sực. Thứ hương chi đó nhà thắp rất ngát.
Cụ ông với nụ cười hom hóm cố hữu đang ngồi bên bà n nước có chậu cúc là m sáng cả gian nhà . Căn nhà ở khu tập thể Nghĩa Tân mạn Nghĩa Đô cữ Tết tạm đóng cửa. Hai cụ lại vử phố vử Đoà n Nhữ Hà i ăn Tết. Lệ ấy có gần mươi năm nay...
Đèn nến sáng trưng trên bà n thử đặt chính giữa nhà . Gọi là mâm cơm cúng tất niên cũng được nhưng tôi để ý trên cả mâm cúng là ngay ngắn là lớp lang là trật tự những thức cúng, những be nậm, những đồ nấu đồ xà o kho rán bà y biện khéo léo chừng mực trong những đĩa những bát...
Khoanh giò, bát miến, bát bóng kia không còn dậy lên sự bắt mắt bắt mũi của thú ẩm thực mà như vật chứng cho tà i lẫn tâm của gia chủ vậy! Thế mà cụ bà còn chẹp miệng nói rằng là mới từ Nghĩa Đô vử hai hôm nay chưa kịp chuẩn bị cho chu tất...
Một dư vị thuần Việt đặc Việt dường như đang toát lên từ bà n thử gia tiên hồng ấm. Dư vị ấy có thể do mùi hương cụ bà thửa riêng quyện với thứ rượu trắng dùng để cúng. Dư vị đặc thù đặc trưng của những Tết Việt, những giỗ Việt... Cái dư vị của những nửn nếp của những nếp nhà từng bửn chặt, từng trụ vững với những nhố nhăng hỗn mang của cơ chế thị trường!
Vi vút rợn rạc ngoà i kia là cái lạnh tám độ của chiửu 30 Hà thà nh chỉ là m tôn thêm lên mà u với hương của mâm cúng tất niên. Tôi thấy mình có chút thất thố bởi tự dưng ngưng nghỉ câu chuyện với cụ tiên chỉ mất một lúc vì đang chùng đang buông một cảm giác là lạ.
Tết Kỷ Sửu nà y, cụ tiên chỉ là ng văn được tròn 90 tuổi ta và chẵn 60 năm tuổi Đảng. Cụ bà đây cũng cỡ bát tuần. Người Nghĩa Đô mạn ngoại thà nh ấy là trước đây, giử đương nhiên cũng là Hà Nội gốc. Trong là n khói hương vấn vít được thư thả ngồi nhấp chén trà sen được hầu chuyện hai cụ tuổi trời cho đã tám chín chục chợt thấy mình như đang trúng một cơ may!
| Không gian òa ra một khoảng ấm sực. Thứ hương chi đó nhà thắp rất ngát. Cụ ông với nụ cười hom hóm cố hữu đang ngồi bên bà n nước có chậu cúc là m sáng cả gian nhà . Căn nhà ở khu tập thể Nghĩa Tân mạn Nghĩa Đô cữ Tết tạm đóng cửa. Hai cụ lại vử phố vử Đoà n Nhữ Hà i ăn Tết. Lệ ấy có gần mươi năm nay... |
Lẩn thẩn nghĩ thêm đến quan điểm dứt khoát của một người bạn chuyên nghiên cứu vử món phong tục học rằng, nếu là một nhà thuần Việt, một người Việt thì dứt khoát những cái bà n thử gia tiên phải được ngay ngắn chĩnh chiện đặt giữa nhà như cụ Tô Hoà i đây!
Chả nói nếp của người Hà Nội gốc, khối nhà , quê kiểng thôi nhưng bà n thử bao giử cũng đặt chính giữa. Hình như thường ngà y mọi sự vụ đến nết ăn nết ở cho chí nếp nghĩ của con cháu đửu được tổ tiên ông bà chứng cho lẫn tiện ngay việc phù hộ lẫn uốn nắn nữa là những đận hương khói?
Cái thời chi chút chật chội thì không nói là m chi. Nhưng giử khối nhà rủng rỉnh với điửu kiện nà y khác, nhà nghiên cứu phong tục bạn tôi rất chi là dị ứng với cái thói cái tật cứ rinh bà n thử gia tiên tít lên tầng thượng.
Đà nh một nhẽ là có mượn thầy mượn thợ bà y, đặt hướng bà n thử cho. Nhưng mỗi bận giỗ Tết, vợ chồng con cái cứ là m nhanh nhanh phận sự thắp hương, lên nhang với hoá và ng rồi tất tật chủ khách kéo nhau xuống tầng trệt hoặc phòng nà o đó mà rôm rả đánh chén.
Mà vắng đi sự chứng kiến coi sóc của các cụ, hình như những sự bà n thảo nó cũng bỗ bã, táo tợn quyết liệt lẫn riết róng hơn thì phải? Mà hình như sự xuống cấp nà y khác cũng khởi sự từ việc thưa vắng đi ánh mắt vô hình nhưng nghiêm khắc của tổ tiên cha ông vốn thường dõi theo từng bước của cháu con trên dương gian trần thế? V.v và v.v...
Ngắm ngó lượt nữa khoảng bà n thử gia tiên ấm sáng đèn hương chiếm đáng kể trong lòng ngôi nhà cấp 4 chả phải là thênh thang lắm của nhà văn Tô Hoà i, tôi chợt nhớ lắm người đã nhắc đến cái dung dị bình dân, thậm chí xuử xoà trong sinh hoạt của nhà văn. Đã đà nh tính cách ấy là hà nh trang bao năm nay để cụ miễn dịch với những thứ nhiêu khê nà y khác để thung dung tự tại đến bây giử.
Dưng hình như vẫn tiửm ẩn trong cụ sự nghiêm cẩn của những trật tự với lớp lang? Không nghiêm cẩn thì những chi tiết những tình huống những cơn cớ nà y khác trong hơn một trăm tác phẩm của cụ tiên chỉ là ng văn nà y dễ mà yểu mệnh trong đời sống người đọc lắm!
Bây giử nhác qua những lớp lang những trật tự trên bà n thử gia tiên buổi chiửu tất niên nà y chợt phát lộ thêm thứ tầng vỉa mới của một trữ lượng Tô Hoà i? Dịp đại thọ nà y cụ ông đi lại có khó khăn do bệnh gút chi đó, đã đà nh việc chợ búa nấu nướng có con cháu trợ giúp nhưng có sức để mà bà y biện để mà coi sóc những thứ lớp lang thứ tự như thế nà y thì cũng mừng cho hai cụ lắm lắm!
| Bên bà n thử gia tiên |
Bên tôi lại vẫn âm sắc rủ rỉ cố hữu ấy... Chợt nhớ thêm tiết thanh minh một năm xa, cụ Kim Lân chủ trì lẫn chủ chi một bữa ở ngay nhà hà ng gần nhà cụ ở Hạ Hồi. Có các cụ Tô Hoà i, Hoà ng Cầm, Nguyễn Xuân Khánh...
Có một khoảng lặng trong bữa, nói là lặng bởi bằng chất giọng rủ rỉ cố hữu, nhà văn Tô Hoà i đã khiến các bậc cao lão dự cơm buông đũa chăm chú nghe thêm vử cái tinh cái sạch lẫn cái khéo và khoa học của cánh thợ chuyên nấu cỗ cưới cỗ cúng Hà Nội xưa. Nói nghe thêm bởi đử tà i nà y với các cụ không mới. Nhưng có thể cụ Tô Hoà i nhớ và biết nhỉnh hơn? Có thể cụ có cách riêng cảm cổ phửng kim trong việc bình tán...
Tôi nhớ chuyện xong nhiửu cụ thở dà i. Thở dà i có thể vì tiếc những cái đẹp đã phai lẫn đã mất. Lại có thể vì sợ bởi thời buổi nấu nướng ẩm thực xô bồ hỗn tạp nà y miếng ngon kử miệng nhưng cứ ngần ngại vì những cơn cớ vệ sinh phòng dịch nà y khác?
...Đâm tiếc vì những hời hợt lẫn non nớt trong chuyến đi mấy tỉnh Tây Bắc vừa rồi khi trong câu chuyện vội nhưng nhà văn vẫn chu đáo và minh mẫn chỉ ra. Ngay địa danh Mường Giơn tôi từng băn khoăn trong Mường Giơn giải phóng nhà văn cũng chu đáo giải thích ngay chính là Mường Giôn cụ viết chệch đi. Vừa nghe vừa gẫm lại vừa hoảng...
Giẫm lại vết chân của tác giả Truyện Tây Bắc có lẽ lớp hậu sinh khó mà đo và so với sức đi theo nghĩa đen chứ nói chi đến sức nghĩ sức viết. Mong sao cuốn tự vị sống vử Tây Bắc nói riêng và miửn rừng nói chung cứ sừng sững sống động cho lứa chúng tôi được lật giở dà i dà i!
Có cảm giác như mắt hom hóm ấm áp của cụ tiên chỉ từ bên bà n thử gia tiên dõi tiễn ra tận cái ụ đất. Nhớ thêm trong câu chuyện hồi nãy, bên ụ đất nà y chiửu 30 những năm xa đã từng hồng lên những xác giấy mà u điửu.