'Cởi gió' - lẳng lặng những thang âm bất tận xanh

Truyện - Ngày đăng : 08:38, 17/04/2010

(NHN) "Cởi gió", 42 bà i thơ với những tên đất rung lên da diết nhớ thương, những tên người đậu lại ấm áp nghĩa tình cha chiửu hôm cánh đồng rạ, khúc trưa quang gánh mẹ, hoà ng hôn vòng tay anh... là  những bà i ca xanh, nốt nhạc trong ngần.

(Аọc tập thơ Cởi gió của Nguyễn Phan Quế Mai, NXB Hội nhà  văn 2010)

Chấm phá lên ta...
Chấm phá lên ta....
Hoà ng hôn không cúc.

Tadao Ando, khi bà n vử kiến trúc và  sáng tạo đã khẳng định Các bạn không thể chỉ đơn thuần đặt gì đó mới và o một khu đất. Mà  bạn phải cảm thụ thấy cái gì ở xung quanh bạn, cái gì đang tồn tại trên mặt đất, tiếp đó sử­ dụng tri thức cùng với những tư duy hiện tại để là m sáng tử thứ mà  bạn nhìn thấy [1]. Nhà  thơ Nguyễn Phan Quế Mai có lẽ cũng đồng hà nh với Tadao Ando khi xây dựng nửn móng tập thơ Cởi gió. Chị đã chấm phá lên những sắc mà u, thanh âm với một chút ấn tượng, một chút siêu thực, cả một chút thiửn thơm mấy chân mây tịnh tịnh cộng và o với cảm xúc và  nghiệm sinh đa chiửu dọc chiửu dà i kinh vĩ tuyến của một thế giới phẳng...

Người luôn phải gắn bó với không/ thời gian mà  họ tồn tại. Аã có những mâu thuẫn không trùng khớp giữa thực tế và  tư duy logic và  Nguyễn Phan Quế Mai đã dùng thơ như một phương tiện để trút thoát giải bà y? Nà y là  con chim bị cầm tù trong tiếng ngợi ca của bầy đà n/ một con kiến bị cầm tù trong hộp thư điện tử­ nhiửu ngăn nên thi sĩ đã cởi lên đôi cánh gió và  bay lên trên ý nghĩ. Kia là  một chạm tóc ban mai với những phụ/ nguyên âm hoang mang tận thế cố gắng quẫy đạp hóa thai. Còn nữa là  ngôi nhà  trái đất Mùa đông khâm liệm lá/ Tôi trơ trọi trên lối bê tông nghĩa địa loà i cử/ Nỗi buồn không chỗ treo và  nhà  thơ vuốt mặt mình chẳng thể nhận ra tôi.

Bìa cuốn sách.

Bìa cuốn sách.

Phải chăng đây là  cái cực của bóng tối, hoà i nghi, của mộ huyệt hoang tưởng trên đường kiếm tìm bản ngã, là  ý thức phản kháng cái hiện thực hỗn loạn và  bất ổn trong cảm thức hậu hiện đại? Không, tôi nghĩ Cởi gió không thể/ không hử là  tập thơ mang sắc thái Hậu hiện đại. Аây chỉ là  bản ngã tự ý thức, duy lý, tự do vử ý chí và  mang những đặc điểm chung của con người đương đại . Tri thức cùng với những tư duy hiện tại, theo tinh thần của Tadao Ando, đã soi và o vùng đất còn leo nheo tối. Cuộc sống Hiện đại, theo Baudelaire, cũng nhất thời, ngẫu nhiên, và  phù du, như thể...

***

Cởi gió, 42 bà i thơ với những tên đất rung lên da diết nhớ thương, những tên người đậu lại ấm áp nghĩa tình cha chiửu hôm cánh đồng rạ, khúc trưa quang gánh mẹ, hoà ng hôn vòng tay anh... là  những bà i ca xanh, nốt nhạc trong ngần. Cõi xanh mới là  hồn cốt, bóng vía của tập thơ và  ở đây, thi sĩ lấy mây là m áo, lấy trắng là m nửn. Mây cứ che trên đầu để ngà y thong dong tự do, dâm bóng mát bình yên; cứ trắng tinh tươm những con phố cho mắt ngấn em trong một hồn giấy mới, cho lũ chim non há mõ đợi mẹ vử trên chót vót trắng trời. Trắng để sạch...

Tôi du ca qua những vùng sa mạc đời người khô cát sửi
Аợi một ngà y mây trắng dừng chân....( Mây )

Những lẻ loi buồn, những ký ức chông chênh ngà y gió là  thực nhưng không hử dà y lên là m một bè trầm níu kéo những thang âm lằng lặng bất tận xanh. Аử tà i tưởng như nhà m cũ nhưng không, cái tà i của thi sĩ nằm ở đây, nằm trong chính ngôn ngữ mà  mỗi từ là  một cấu tạo hai phần: ký hiệu cho một ý niệm (signified) và  âm thanh phát sinh từ ký hiệu đó (signifier) [2]. Nếu thơ như một phương tiện trút thoát thì ngược lại, ngôn ngữ tự lấy nó là m cứu cánh, là  ý tưởng chứ phải là  tiêu chỉ sự thể (referential). Thi trung hữu họa. Sà i Gòn ngọn nắng đử, bụi khói, ồn ĩ còi xe nhưng mà u của ngắm nhìn lại bình yên phơi tranh thủy mặc: Phố xưa con đường ướt mưa tiếng chim xanh hà ng me. Những thanh bằng và  âm mở (signifier) nhẹ như một thầm thì còn ý niệm (signified) lại rung lên dịu dà ng gắn bó. Còn đây là  phác vẽ một Hà  Nội thực và  mơ:

Hồ Gươm Hồ Tây Hồ Ngọc Khánh những mặt hồ sóng sánh đổ và o tôi ánh sáng
Di cư và o tôi những đử trắng tím hồng của hoa phượng, loa kèn, bằng lăng, sen ngát
Du mục và o tôi chợ hoa đêm Quảng Bá những vầng nón lá sáng vầng trăng
Bãi sông Hồng cong dáng em thiếu nữ mùi hoa sữa vương mửm tóc
Cử­a à” và o đêm mở ra lối nhử ảo mử sương phủ lạc bước người vử
Ba mươi sáu phố dẫn vử ngực tháp Rùa

Bên cạnh, Miửn Tây, buổi dà i tóc xanh sóng Cữu Long chợt lãng đãng siêu thực: Cầu khỉ cheo leo bà n chân quên lối/ Ngà y đuổi kịp tôi / Ngà y níu áo ngà y/ Аể tôi cởi gió/ Thả và ng lên cây!

Lấy ngôn ngữ để biện bà y những nhát cắt hiện thực nhưng Nguyễn Phan Quế Mai chưa bao giử là  tử­ đệ của dòng thơ ngôn ngữ hay xếp đặt/ trình diễn thơ. Những con chữ nôn nao chảy ra đầu bút của xúc cảm thiêng liêng. Và  thơ, không chỉ là  tranh mà  còn vang ngân âm nhạc. Ngân cùng Paris là  giai điệu chạm ngực trẻ mười tám, khúc Tango dìu dặt dâng lên dâng lên da trời xanh, Eiffeil tháp, chở thanh điệu vử thường trú trên chóp Notre- Dame, bình yên hạt nắng Victory rồi chống chếnh mơ mà ng sông Seine quên trôi. Vử thăm Goethe, một cung điệu khác, trầm tư mà  da diết nhớ thương. Xung quanh tôi những câu thơ vần vũ/ những vần thơ không ngủ. Nhịp biến đi và  cao trà o là  những thanh trắc và  cái âm ủ cứ chệch choạc xé vầng mây, chiếm lãnh một chân trời ám ảnh những vần thơ của thi hà o. Sâu thẳm hơn, Nghe Sonata ánh trăng là  một khúc giao hưởng mở ra với nhạc đử (thème) Những phím đà n cựa mình/ quẫy lên/ khoảnh khắc không vấy bẩn tiếng ồn khai sinh phát triển với những biến tấu (variations) để vử lại nhạc đử chính Dòng thanh âm/ ngả tôi nhẹ nhà ng/một thân thể đã được thanh tẩy. Ngoà i kia trên mênh mông biển là  giai điệu allegro cuộn chảy của violon và  dương cầm thổi bùng sóng nhạc mùa thu, tung tẩy lớp lớp chân mây: "Và  sáng và  sáng và  sáng/ Và  lấp lánh và  lấp lánh và  lấp lánh/ Mùa thu ta từng qua mùa thu ta chưa từng sống" (Mùa thu ở biển). Ta lại nghe ra khúc dân ca, câu quan họ với trắng xanh xanh trắng, với và ng và ng rơm rạ đan kết luyến láy đưa tình mời mọc trao duyên. Mỗi cung mỗi bậc đửu hiển thị lồ lộ chất nữ tính Аông Phương uyển chuyển mửm mại của thi sĩ.

***

Cởi gió đội đầu những mảng mà u tươi roi rói và  thổi khúc điệu xanh du dương! Không hử có bóng dáng những Tôtem sói hoang dã của Khương Nhung, con sâu mử mịt tha ma của Franz Kafka; không những mặt nạ người trơ khấc xám xịt, những kêu rêu tình dục, những slogan tung hô nữ quyửn, than vay khóc mướn thân phận là m người, những vấn nạn và  bất lực, nghi hoặc và  nhại giễu... thường gặp trong thơ trẻ hôm nay. Tuy thế, không có nghĩa Nguyễn Phan Quế Mai quay lưng với hiện thực mưu sinh vất vả, những thân phận là m người, những cuộc tình đử hoe mắt. Còn đó là  ký ức cha tôi bà n tay chai sạn Lời nhọc nhằn thánh thót mồ hôi/ Là  hy vọng thở từng ngà y trong ngực; là  buổi Phố chông chênh/ Cơn mưa nhợt nhạt vì ngà y không anh, là  giọt nước mắt bơi bời khi mùa xuân chị đi xa (Vân anh ), là  nỗi đau nén và o trong ngực khi nhìn người lính năm xưa kiên nhẫn đứng như một chấm than giữa phố phường lũ lượt còi xe người người mắc cạn trong sự vội vã của chính mình (Thời gian trắng) cộng và o là  một vòng xoáy của công việc tất bật Lại ngà y/Lại email điện thoại chơi trò đuổi bắt. Không, Nguyễn Phan Quế Mai thực sự nhận ra hai mặt cuộc đời đen trắng nhưng dừng lại thôi những ma trận đuổi bắt hoà i nghi để xác tín: Không mà u mè lòe loẹt /Em viết bằng sự thật đen và  trắng /Khi xa nhau nỗi nhớ anh trắng xóa tên anh đen tuyửn viết lên vạn vật.

Tác giả Nguyễn Phan Quế Mai.

Umberto Eco, trong tác phẩm Opera aperta (Tác phẩm mở) cho rằng văn bản không phải là  chuổi các ý nghĩa mà  là  vùng chứa các ý nghĩa. Do đó, văn bản cà ng mở cà ng sống động trong chiửu hướng sáng tạo tốt nhất. Cho nên sự thật đen trắng hay những khoảng lặng trong ngôn từ của Cởi gió khiến người đọc hình dung theo nhiửu chiửu kích khác nhau. Аó chính là  nét mới của Cởi gió trên phương diện canh tân.

Nói cùng con có thể là  một ví dụ: Soi và o mắt con, mẹ thấy cả một trời xanh cứu rỗi/ Quử³ xuống và  tin, ngây thơ trong trẻo còn tồn tại trên đời. Lời của mẹ ở đây là  một xác tín, một gọi mời hay câu hửi treo lên? Khúc hát vử Sen cũng chảy và o tri kiến chúng ta mấy nỗi ngử ngợ, một ý thiửn vị, một điệu xơ xác hay một thông điệp vử lẽ biến thiên của đất trời.

Những đôi tay sen/ Những hương thơm sen nhấn chìm ta hoà ng hôn bên Tây Hồ dịu sóng/ Ta mọc lên từ cõi ngà y xơ xác/Ta mọc lên từ cõi đêm thảng thốt/ Nghe mùa sen tà n sắp bước qua ta...

Câu kết mang hơi hướng của Cáo tật thị chúng [3] khi gợi ra cái bầu khí Mạc vị xuân tà n hoa lạc tận... Ở đây, là  bóng tối của vong thân hủy diệt hay ánh nhìn vươn đến tương lai một phục sinh từ cõi chết? Cởi gió vì thế mà  bay lên trên ý nghĩ, mở ra đến vô tận kử³ cùng... để người đọc ngửm ngợp vử một nút áo bật tung của Angkor, Angkor ngà y hối hả, lay lắt một chấm xanh rời rợi đỉnh Himalaya 4000m Tiếng chim /Neo ta giữa lưng chừng núi; thảng thốt vử một Dòng sông em, chấm nhử giữa cuộc đời rồi âm thầm xanh để nằm xuống trong buổi rừng cây trút lá. Và  nên chăng, quử³ xuống với Nguyễn Phan Quế Mai để xưng tội với Bầu trời trắng.

Tiếng khóc của sự khổ đau vẫn nằm ngoà i trang giấy/Sự bất công thản nhiên tung tẩy/ Ta quử³ dưới mưa/ Xưng tội trước bầu trời trắng.

***

Không, Cởi gió không hử là  tiếng lóng của những thiên thần và  những con quỷ [4] mà  là  tất cả những gì được sinh ra với đôi cánh và  cất lên tiếng hát [4]. Nguyễn Phan Quế Mai đã hát vử nụ tình của mình, hát ru con, hát câu ví dặm quê nhà  thương mẹ thương cha, hát cho tháng tư mùa hoa gạo đử, hát những tên đất tên miửn để Thăng Long, Sà i Gòn nối một đường bay dặm dà i thân thiết. Tình yêu chấp cánh cho những vần thơ xanh như ngọc. Ngực phố là  Mọi con đường dẫn đến Rome/ Mọi ý nghĩ dẫn em vử anh/ Аi mãi đi mãi không mòn cảm giác. Biển nhất định sẽ không bao giử cạn Không còn nỗi đau, không còn biển cạn/ Chỉ có em và  con, phẳng lặng, yên bình /Và  nhịp thở bình minh sẽ theo ngực em chảy qua môi con tình yêu mẫu tử­ (Biển hát). Và  thi sĩ nhắn gử­i với mưa trình tấu lên khúc ca sống Những giọt mưa ngân như rừng, những giọt buông như biển/ những giọt mưa không quốc tịch/gõ và o tôi những cung bậc dương cầm à o ạt, rì rầm, tí tách/ xướng lên khúc ca sống; cũng không quên thầm thỉ tiếng cha ông ngà n năm sau trước Trăm trứng mẹ à‚u Cơ, những quả trứng vũ trụ/Và  một ngà y nở ta/Ta đẫm hương một chiửu sen xanh mướt.

Mẹ ru ta ngà n xưa tiếng Việt (Là  Việt)

Аọc Cởi gió, có lẽ không cần ngọn đèn soi của Phân tâm học Freud, không cần cả kính lúp của Hậu hiện đại để phóng lên những ẩn ức ngử hoặc, cần, một tấm lòng như họ Trịnh vẫn thường tấu lên mỗi ngà y Sống trong đời sống cần có một tấm lòng...để gió cuốn đi. Tôi tin, gió sẽ cuốn những vần thơ của Nguyễn Phan Quế Mai lên lử­ng lơ mây ngà n bay, đi vử đồng rơm rạ, đi qua phố thị mặt đời để đời mãi mãi xanh. Cởi gió để bay và  thi sĩ cứ phi và o hân hoan mọi ngà y như thể với Lẳng lặng những thang âm bất tận xanh...

Văn nghệ