NSND Trần Văn Thủy - một người tử tế
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 12:49, 25/05/2010
1. NSND Trần Văn Thủy sống trong một ngõ nhử yên tĩnh trên đường Hoà ng Hoa Thám “ Hà Nội, nhưng nơi cư ngụ lại là một ngôi nhà cao ráo và rộng rãi, cây trứng gà trước hiên nhà đã xum xuê tửa bóng.
à”ng nói, ngôi nhà nà y được xây cất bằng chính tiửn là m phim với nước ngoà i của mình, sau bao nhiêu lận đận vất vả với phim trường trong nước. Bởi có dạo khó khăn và cô đơn quá, mẹ ông đã khóc: Con ơi, sao cái nghử của con khổ thế. Nhưng ông vẫn bửn bỉ với con đường của mình. Mỗi khi tiếp khách, ông thường trọng thị thắp hương trước bà n thử tổ tiên mình, như một thói quen, và cũng có thể như muốn phác một cử chỉ rằng, những điửu chúng ta trao đổi với nhau đửu là chân thà nh và tử tế.
Nhìn lại những việc đã là m của đời mình, ông cho rằng có những việc lạ lùng, may mắn cứ như có thần linh giúp đỡ, phần lớn cũng đến bử đến bến. Người đời thường nói, ăn ở thế nà o đời sẽ trả lại cho mình như thế, nhưng soi chiếu và o những khuất tất trong lịch sử một cách sâu sắc, ông thấy không ít người có tà i, có công thì số phận lại hẩm hiu. à”ng có ước mơ không tưởng là là m sao để hậu thế không đi và o những vết xe đổ của quá khứ, là m thế nà o hoá giải tất cả những lầm lẫn của chúng ta trong quá vãng, có như thế mới hoá giải hết những kết uất, để mọi con dân nước Việt được yêu thương đất nước nà y một cách ngang bằng.
Thời gian Trần Văn Thủy là m việc tại Hãng phim Tà i liệu là quãng đời thú vị nhất của ông. Là một người quê gốc
Chuyện tử tế (1985) kể vử thân phận của những người nghèo khổ dưới đáy xã hội. Những người là m phim xông xáo và o đời và gặp lắm cảnh trái ngang: đến quay một lò gạch thì bị chủ lò gạch xua đuổi. Một đứa bé chăn vịt vì mệt, cần ngủ, lỡ để đà n vịt và o phá ruộng hợp tác xã mà phải mang lý lịch xấu. Một giáo viên toán phải đi bán rau. Những cựu chiến binh một thời oanh liệt nay người đạp xích lô, kẻ là m nghử sửa xe đạp. Một bà mẹ cùi hủi bị người đời khinh chê nhưng quyết chí đúc 18 vạn hòn gạch là m gia tà i để lại cho đứa con trai. Đan xen giữa những mảnh đời là những suy nghĩ, nhận thức vử sự tử tế... Những năm thời bao cấp, hai bộ phim nà y đã là m nên một điửu chưa từng có: chiếu rạp từ
à”ng nói: Tôi thường tâm sự với các đồng nghiệp trẻ rằng tiêu chí của phim tà i liệu không chỉ là đúng và đủ. Đúng và đủ là tiêu chí của nghị quyết, của các công trình nghiên cứu khoa học. Hấp dẫn là tiêu chí đầu tiên của tôi. Phim tà i liệu muốn hấp dẫn, phải đánh động và o thần kinh của xã hội đương đại, khiến người xem tự soi lại mình, rằng ta đang sống như thế nà o, ta phải là m gì để có thể sống tốt hơn, lương thiện hơn, tử tế hơn. Con người vẫn khao khát vử lẽ sống, vử lẽ phải, chuyện trị nước, yên dân, chuyện hoà hợp hoà giải, chuyện tôn trọng sự khác biệt... Toà n là chuyện nóng cả, đâu phải tìm kiếm xa xôi gì tận bên Mử¹, bên Tà u? Là m phim tà i liệu không phải để nói bằng được những điửu mình nghĩ, mà phải nói được những bức xúc của số đông, đụng chạm đến điửu gì sâu thẳm của nỗi đau thân phận con người, khiến người ta suy nghĩ. Đó là một giải mã, một chìa khoá mở ra lối đi cho riêng tôi.
2. Năm 1992, khi là m phim Có một là ng quê với đà i truyửn hình NHK, mô tả đời sống tinh thần thanh bạch, ấm cúng, đầy tình là ng nghĩa xóm của một là ng quê nghèo Việt Nam sống bằng nghử đà o đất nặn thà nh chum vại, tiểu sà nh, ông cứ thắc mắc tại sao người Nhật lại bử tiửn cho mình thực hiện bộ phim nói vử cái tôi, vử một là ng nghèo như thế, lại còn cho tôi thuê cả trực thăng để quay. Khi cùng xem phim ở
à”ng nói: Chúng ta đang mải chạy theo sự tăng trưởng vử kinh tế, sao nhãng quan tâm đến tình người, đến đạo đức, đến sự tử tế. Trong thẳm sâu của mình, khi đặt niửm vui, nỗi buồn và o cái chung, thấy đau đớn lắm. Và o đầu thế kỷ, cụ Phan Châu Trinh đã chủ trương nâng cao dân trí. Điửu đó bây giử vẫn còn rất thời sự. Dân trí hiểu theo nghĩa của riêng tôi là sự hiểu biết rộng lớn, trong đó có sự hiếu hoà , tin cậy, để con người cảm thấy biết sống và đáng sống, chứ không phải ngổn ngang, bê bối như bây giử. Nguyên nhân sâu xa của sự bê bối là sự xuống cấp vử nhân cách. Suy cho cùng thì vấn đử của xã hội Việt
Tại đỉnh đèo Hải Vân tháng 3.1988 “ trên đường và o dự LHP VN-VIII ở Đà Nẵng (Từ trái qua phải: Thanh An, Phan Sơn, Trần văn Thuỷ, Phạm Cường)
Trần Văn Thủy là người may mắn được đi nhiửu, với tâm thế của một người nhà quê ra tỉnh, ông thích quan sát đời sống dân chúng, gần gũi chuyện trò, tìm hiểu những va đập của đời sống bà con hải ngoại ở Pháp, Đức, Anh, Italia, Bỉ, Australia, Nhật, Mử¹... khám phá những xung đột ý thức hệ trong thế kỷ qua, để có thể khôi phục lại một mảng tinh thần hầu như đã vỡ nát vì chiến tranh và những năm tháng khó khăn nối tiếp, giúp cho con người từ nhiửu phía hiểu nhau hơn, xích lại gần nhau hơn. Những điửu đó ông trút và o tác phẩm, mà mỗi thước phim người xem như đang rì rầm trò chuyện cùng người đạo diễn. Mở đầu phim Chuyện tử tế năm 1985, ông đã viết: Tử tế vốn có trong mỗi con người, mỗi nhà , mỗi dòng họ, mỗi dân tộc. Hãy bửn bỉ đánh thức sự tử tế, đặt nó lên bà n thử tổ tiên hay trên lễ đà i của quốc gia, bởi thiếu nó, một cộng đồng dù có nỗ lực tột bực và chí hướng cao xa đến mấy thì cũng chỉ là những điửu vớ vẩn. Hãy hướng con trẻ và cả người lớn đầu tiên và o việc học là m người, người tử tế trước khi mong muốn và chăn dắt họ trở thà nh những người có quyửn hà nh, giửi giang, hoặc siêu phà m.... Tết vừa rồi, ông được một người bạn già cho mấy chữ trong bức thư hoạ: Con người hoà thuận với nhau thì mãi mãi là mùa xuân. Những người cuối đời nhìn nhau không thể nà o còn nhầm lẫn được.
3. Ngoà i đời, Trần Văn Thủy là một người xem trọng những việc tử tế. à”ng là ân nhân của nhiửu học sinh nghèo, những em bé tật nguyửn, và đã chắt chiu từng đồng tiửn kiếm được để xây bảy cây cầu nhử và xây trường học cho những nơi khốn khó.
Gần hai mươi năm qua, ông đã góp phần xây được tám cây cầu to, rộng, đẹp, bửn chắc, xây trường tiểu học, trường mầm non, trường mẫu giáo, nhà trẻ, khu văn hoá, gần một trăm giếng bơm nước sạch, nhiửu ngà n mét vuông bêtông đường là ng, trợ cấp cho người nghèo và các cháu bị hậu quả chất độc da cam, xây dựng lăng mộ tổ, lập ấp, và nhiửu việc khác nữa. à”ng không nghĩ đó là việc từ thiện, vì hai chữ từ thiện khiến ông có cảm giác đó là sự ban ơn. à”ng coi việc mình là m chỉ là chỉ là tiến hà nh những điửu hiếu nghĩa. Bửn bỉ đánh thức sự tử tế xung quanh, và ông đã trở thà nh một người tử tế từ bao giử cũng không rõ nữa.
***
BOX: Nhận xét vử ông, nhà văn Nguyên Ngọc cho rằng: Có thể nói không ngần ngại rằng anh là người là m phim tà i liệu chính luận giửi nhất nước ta. Trần Văn Thuỷ có một cái gì hơi giống Trịnh Công Sơn, bởi sự hoà quyện tuyệt vời giữa hình ảnh và lời bình, nâng giá trị của tư liệu lên rất nhiửu. Một nhà văn chính luận sâu sắc trong vai trò một đạo diễn, luôn trực diện với những vấn đử nóng hổi của nhân sinh.
Một số giải thưởng đã đạt được
Những người dân quê tôi, phim đầu tay, quay ở chiến trường khu Năm, đoạt giải Bồ câu bạc tại LHP Quốc tế
à”ng được trao tặng danh hiệu Chứng nhân của thế giới tại hội thảo The Robert Flaherty dà nh cho 200 nhà là m phim tà i liệu độc lập, tại New York (Mử¹) năm 2003.