Kử³ tích khoa bảng ở một ngôi là ng nhử
Media - Ngày đăng : 10:20, 16/09/2010
Nhất gia bán thiên hạ
Nhà thử họ Vũ-dòng họ lớn nhất trong là ng, được xây dựng với quy mô rộng lớn với những khu nhà riêng biệt, như nhà thử, nhà tiếp khách, nhà trưng bà y, thư viện, nhà hạ đường, nhà bia, hồ sen, cổng tam quan... Tất cả được xây dựng hoà nh tráng bằng gỗ lim, lợp mái ngói theo lối kiến trúc cổ. Vẻ bử ngoà i chống ngợp của nhà thử họ Vũ nhanh chóng được khửa lấp bởi những gì ẩn chứa bên trong nó. Đó là các câu chuyện khoa bảng tiếp nối nhau hà ng trăm năm qua đã tạo nên kử³ tích cho một ngôi là ng nhử hiện chỉ có và i trăm hộ dân.
Khoa thi năm Bính Thân 1656, cả nước có gần 3.000 sử¹ tử vử kinh thà nh ứng thí. Khoa thi chỉ lấy đỗ 6 tiến sĩ. Khi xướng danh, trong 6 tiến sĩ, có tới 3 anh em trong họ Vũ của là ng Mộ Trạch là Vũ Trác Lạc, Vũ Đãng Long, và Vũ Công Lượng (trên bia số 18 tại Văn Miếu-Hà Nội). Kinh ngạc trước thà nh tích đặc biệt nà y, vua Tự Đức (1829-1883)-một ông vua nổi tiếng hay chữ-đã thốt lên: Mộ Trạch, nhất gia bán thiên hạ (Mộ Trạch, một nhà mà bằng nửa thiên hạ).
Cổng là ng Mộ Trạch
Trong lịch sử khoa bảng, Mộ Trạch được xem như ngôi là ng số 1 của nước ta vử con đường học vấn. Từ khi vua Lý Nhân Tông mở khoa thi đầu tiên 1075, đến năm 1919-khoa thi cuối cùng thời Khải Định, là ng Mộ Trạch đã có 36 người đỗ tiến sĩ (hoặc tương đương tiến sĩ)-nhiửu nhất cả nước đối với một là ng. Riêng dòng họ Vũ có tới 29 tiến sĩ, còn lại họ Lê 5 vị, 1 vị họ Nhữ, 1 vị họ Nguyễn. Thần tổ, thà nh hoà ng là ng Vũ Hồn 12 lần được các đời vua sắc phong là trí tuệ, nhân hậu, trung hiếu, giản dị, cương trực... với nhiửu lời ngợi ca, như: Chẳng ham địa vị tiửn tà i, chỉ lo khiếm khuyết văn bà i phí công...
Dòng họ Vũ và là ng Mộ Trạch bắt đầu phát tích từ đầu thế kỷ 14. Đặc biệt, đến thế kỷ 16 và 17 là thời kử³ rực rỡ. Hầu như các khoa thi đửu có người của là ng Mộ Trạch đỗ tiến sĩ, có khoa thi đỗ 4 người. Trong 82 bia tiến sĩ ở Văn Miếu Quốc Tử Giám, người là ng Mộ Trạch có tên trong 18 bia với 25 tiến sĩ. Cụ Vũ Quốc Sử¹, sinh được 5 người con trai thì có 3 người là m quan đại thần là Vũ Tự Khốt, Vũ Duy Chí, Vũ Phương Trượng và hồng giáp Vũ Bạt Tụy, tiến sĩ Vũ Cầu Hối.
Nhà thử họ Vũ được vua Lê phong và được lấy tên là Thế Khoa Đường vì có ba đời nối dõi liên tiếp đửu là con trưởng thi đỗ tiến sĩ. Đó là 3 ông cháu, cha con Tam đại tiến sĩ: Vũ Bạt Tụy, Vũ Duy Đốn, Vũ Duy Khuông. Câu chuyện nà y được viết lại trên câu đối còn lưu giữ trong nhà thử: Tổ phụ tôn tiến sĩ đệ. Thiên địa nhật nguyệt thế khoa đường (à”ng cha con cháu đửu đỗ tiến sĩ. Nhà thử Thế khoa còn với đất trời).
Gia phả họ Vũ của là ng Mộ Trạch có ghi một giai thoại: Lại bộ tả thị lang Nguyễn Văn Phong cho rằng người là ng Mộ Trạch có thần thế hay mưu kế gì đó nên mới nhiửu người thi đỗ đến thế. Kử³ thi Hương năm 1666 ông xin vử xứ Đông là m chủ khảo. à”ng đà o cho mỗi thí sinh một hố, trên lắp liếp, ngồi trong đó là m bà i. Đử bà i chọn những câu hóc búa, lại truyửn cho hai ban sơ khảo và phúc khảo chỉ được chọn những quyển nà o viết chữ rõ rà ng, không dập xóa, sửa chữa. Quan trường chấm bà i xong, tuyển được ba mươi quyển trình quan chủ khảo chấm lại. Lại bộ tả thị lang Nguyễn Văn Phong chỉ chọn được 6 quyển, còn đánh trượt. Sau khi xếp thứ bậc rồi khớp phách để yết bảng, người đỗ đầu là Vũ Văn Hiên, 18 tuổi, đậu giải Nguyên. Người thứ hai là Vũ Bật Lại, thứ ba là Vũ Chấn. Tất cả đửu người là ng Mộ Trạch.
à”ng Vũ Quốc ài, một người con của là ng Mộ Trạch say mê nghiên cứu, tìm hiểu vử ngôi là ng và dòng họ của mình, kể: Tổ tiên dòng họ ông là Vũ Công Huy, một quan chức đời Đường đã sáu mươi tuổi vẫn chưa có con. Trong chuyến du hà nh vử phương Nam, thấy đất Thanh Lâm (nay vùng Nam Sách, Hải Dương) có nhiửu gò đống rất đẹp bèn đem hà i cốt cha sang mai táng. Ở đây, cụ gặp và lấy là m thiếp người con gái xinh xắn nhất vùng Nguyễn Thị Đức, sau đó cùng nhau trở vử Trung Quốc. Năm 804 bà sinh cho ông một người con trai, đặt tên là Vũ Hồn. Năm 18 tuổi Vũ Hồn thi đình đỗ cao, được bổ là m quan, rồi được phong chức Đô Ngự xứ ở quận Giao Châu, tức Việt Nam ta (thời kử³ Bắc thuộc). Đô Ngự xứ Vũ Hồn đi kinh lý thấy đất Bình Giang (ngà y nay) có thế bách nhạn hồi sà o, có thể phát vử đường khoa cử, bèn đem mẹ từ phương Bắc sang nuôi dườ¡ng, rồi lập là ng, gọi là Khả Mộ. Lâu dần đọc chệch đi thà nh là ng Mộ Trạch như ngà y nay. Mẹ mất, Vũ Hồn đưa vử mai táng ở thôn Kiết Đặc thuộc vùng núi Phượng Hồng, Chí Linh bây giử. Ngà y 23 tháng Chạp năm Quý Dậu (853), Vũ Hồn vử trời khi mới 49 tuổi trong một trận mưa dông sấm sét dữ dội. Ngay sau đó, ông đã trở thà nh vị thà nh hoà ng của là ng.
Tương truyửn, chính thế đất bách nhạn hồi sà o và những tính toán của tổ tiên Vũ Hồn dà nh cho con cháu đã tạo nên một thời kử³ cực phát vử con đường khoa bảng của dòng họ Vũ, của là ng Mộ Trạch. Là ng Mộ Trạch xưa có nhiửu người đỗ cao, thà nh đạt nhưng không già u. Người dân dà nh tất cả cho sự nghiệp học hà nh của con em mình. Ngà y nay cũng vậy, là ng Mộ Trạch vẫn bình dị như bao là ng quê khác. Người là ng Mộ Trạch vẫn giữ được cái danh của là ng mình do dân gian quanh vùng từng nói: Tiửn là ng Đọc. Thóc là ng Nhữ. Chữ là ng Chằm. Là ng Đọc có nghử nhuộm cổ truyửn và già u có. Là ng Nhữ ruộng nhiửu và tốt nên nhiửu thóc nhất vùng. Còn là ng Chằm-một tên gọi khác của là ng Mộ Trạch, vẫn nổi tiếng hay chữ. Ngà y nay, người là ng Mộ Trạch thà nh danh từ con đường khoa bảng, văn học cũng không kém tổ tiên xưa kia.