Đền Lừ Giang trên dải đất hai ngàn năm tuổi
Người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Ngày đăng : 09:41, 14/10/2010
Hoà ng Mai là một là ng cổ nằm trong địa bà n sinh tụ chính của cư dân Việt cổ thời Hùng Vương. Trước đây, Hoà ng Mai cùng với Tương Mai, Mai Động và một số là ng phụ cận hợp thà nh vùng kẻ Mơ (Cổ Mai) nổi tiếng ở kinh thà nh Thăng Long. Vử vùng đất nà y sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi viết:
Vùng ấy, đất thì đử chín cùng sắc xanh đen, ruộng thì và o loại thượng hạng, hơn nữa dòng sông Kim Ngưu như một dải lụa vắt ngang của xã đã là một món quà của thiên nhiên trao tặng cho vùng nà y, dòng sông vừa là nguồn tưới nước cho đồng ruộng lại vừa là nguồn cá phong phú cho ngư dân. Trong điửu kiện tự nhiên thuận lợi đó vùng đất Cổ Mai đã sớm được khai thác, tạo dựng và phát triển.
Trong những năm gần đây nhiửu công cụ sản xuất thô sơ của thời tiửn sử được phát hiện trong khu vực nà y. Và ngay từ những năm đầu công nguyên trai tráng Kẻ Mơ đã cùng với đô tướng Tam Trinh tham gia cuộc khởi nghĩa chống giặc Hán do Hai Bà Trưng phát động và già nh nhiửu thắng lợi. Cuối thế kỷ XIV, danh tướng Trần Khát Chân đã chiến thắng giặc Chiêm, tướng giặc là Chế Bồng Nga bị tiêu diệt, cuộc tấn công Thăng Long của quân Chiêm bị đập tan, ông đã được vua Trần phong đất ở vùng Cổ Mai là m thái ấp. Trần Khát Chân tổ chức việc sản xuất nông nghiệp, khai thác thủy sản đem lại ấm no cho vùng Kẻ Mơ ở khu vực ven sông Lừ. Đến năm 1399, sau vụ mưu sát Hồ Quý Ly ở Đông Sơn (Thanh Hóa) không thà nh, Trần Khát Chân bị sát hại, thái ấp cũng bị triệt phá.
Sang đời Lê, Hồng Mai có Trạm Lư-một dịch trạm lớn nằm trên đường thiên lý và o các tỉnh phía nam. Căn cứ theo tấm bia: Dịch Lư kiửu bi ký (bia ghi vử cầu Trạm Lư) do Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ, đệ nhất danh Trạng nguyên khoa Đinh Sửu Nguyễn Khắc Nhu soạn và o ngà y 5, năm Phúc Thái thứ 4 (1646) còn lưu lại đửn thì ngay lúc bấy giử cầu Dịch Lư vừa là một hạ tầng giao thông, vừa là một cảnh đẹp ở phía nam kinh thà nh.
Do những biến đổi, thăng trầm của lịch sử, cầu Trạm Lư bị hư hửng, mùa xuân tháng 2 năm Phúc Thái thứ 2 (1644) dân là ng Hoà ng Mai đã đóng góp tiửn của để là m lại cầu. Tháng 11 năm Phúc Thái thứ 3 (1645) thì hoà n thà nh. Năm 1646 dân là ng Hoà ng Mai tạc tấm bia đá lớn dựng trong đửn Lư Giang bên cầu để ghi lại sự kiện trên và biểu dương công đức của những người tham gia đóng góp.
Trên bử Lư Giang hiện còn ngôi đửn Lư Giang được xây dựng từ thời Lê sơ gần đây có người nói là để thử hai tử³ tướng của Trần Khát Chân. Đến thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17) thử thêm công chúa Liễu Hạnh được coi là một trong Tứ bất tử của thần điện Việt Nam.
Tư liệu văn bia và truyửn thuyết dân gian ở địa phương còn khẳng định sự hiện diện của nữ thần Thủy tinh công chúa trong điện thần của đửn Lư Giang. Trong tâm thức truyửn thống của người Việt, Thủy tinh công chúa là một trong ba vị nữ thần quan trọng nhất của tam tòa Thánh mẫu (mẫu thiên, mẫu thủy, mẫu địa). Do nhiửu lần hiển linh ở cõi trần để giúp dân trừ bạo nên được nhiửu nơi lập đửn thử. Để ca ngợi công đức của Thủy tinh công chúa, hai bức đại tự trong đửn ghi:
Linh sảng thức bằng (sáng suốt, thông tuệ, là m khuôn mẫu cho đời).
Thao thủy khôn tinh (Công đức Mẫu sánh với nước lớn mênh mông)
Ngoà i ra, trong đửn còn thử cả đức thánh Trần Hưng Đạo mà công đức của ngà i thì ai cũng tử tường. Hà ng năm, hội đửn Lư Giang được mở hai lần và o tháng tám và tháng ba. Trong những ngà y hội ngoà i những nghi thức tế lễ trang trọng, dân là ng Hoà ng Mai còn tổ chức rước thần từ đửn tới đình và ngược lại. Trước đây, hội là ng Hoà ng Mai là một sinh hoạt văn hóa lớn trong khu vực, lễ hội đã cuốn hút một vùng dân cư rộng lớn thuộc thái ấp cũ của Trần Khát Chân tham dự.
Hội Đửn Lư Giang
Đửn Lư Giang ngà y nay có quy mô kiến trúc khá lớn gồm nhiửu nếp nhà kế tiếp nhau, xung quanh đửn được bao quanh bằng một và nh đai cây xanh, cạnh đó là dòng sông cổ đã từng nổi tiếng với truyửn thuyết Kim Ngưu gắn liửn với phủ Tây Hồ.
Các kiến trúc chính của khu đửn gồm 3 tòa chính, theo hướng đông nam phía trước có hồ sen hình bán nguyệt và một sân gạch vuông khá rộng. Tòa tiửn tế gồm 3 gian 2 chái với các góc đao cong. Bử nóc được trang trí đôi rồng chầu mặt trời và hai đầu kìm hướng và o giữa, đầu trắng hoa lam trên toà n bộ thân. Phần khung gỗ của tòa tiửn tế có 3 vì đửu là m theo dạng cột trốn quá giang. Tiếp sau tòa tiửn tế là một lớp nhà ngang gồm ba gian hai chái với các bộ vì kết cấu chồng giường giá chiêng, tường hồi bít đốc trơn soi chỉ nhẹ nhà ng.
Lớp nhà thứ ba được tôn cao thà nh tầng lầu 4 mái đặt ngai thử và các đồ thử tự. Nhìn chung, các pho tượng ở đửn Lư Giang có kích thước nhử nhưng cân đối, khuôn mặt đôn hậu, y phục đẹp. Trong đửn Lư Giang hiện còn lưu giữ được nhiửu hiện vật có giá trị: Ba đạo sắc phong thời Nguyễn phong cho Mẫu Liễu, hai quả chuông đồng thời Nguyễn, ba bộ long ngai bà i vị, 8 khám thử gỗ sơn son thếp và ng, 7 bức hồng phi, 8 đôi câu đối gỗ cổ sơn thếp. Bốn tấm bia đá trong đó có hai tấm thời Lê và tấm bia thời Nguyễn. Quan trọng và đáng chú ý là tấm bia dựng năm Phúc Thái thứ tư (1646), bia có kích thước lớn đứng trên lưng rùa, bia hai mặt trang trí rồng chầu, mặt sau chạm lườ¡ng long chầu nguyệt, hoa dây.
Với kiến trúc còn hầu như nguyên vẹn cùng cảnh quan bên ngồi khá đẹp, đửn Lư Giang cùng với các di tích quanh vùng: chùa Nga My, đình Hồng Mai là điểm dừng chân thú vị cho du khách thăm quan hà nh lễ và cho tất cả những ai có nhu cầu nghiên cứu tìm hiểu vử vùng đất Cổ Mai từng gắn liửn với Thủ đô Hà Nội từ thời kử³ tiửn Thăng Long.