Bất biến ô Quan Chưởng
Chuyển động Hà Nội - Ngày đăng : 11:26, 02/11/2010
Bất biến giữa dòng đời vạn biến
Một người bạn tôi kể rằng lúc còn nhử anh thường cùng ông bạn nối khố đi lang thang khắp khu phố cổ. Từ Hà ng Đường nhà anh, ngang qua chợ Đồng Xuân, vòng qua vườn hoa Hà ng Đậu, rẽ vử à” Quan Chưởng
Ngà y ấy đường phố Hà Nội rộng rãi, mát mẻ, chỉ có lơ thơ và i chiếc xe đạp. Nhiửu năm đã trôi đi, anh bạn tôi giử đã lang bạt nơi xứ người, Hà Nội bây giử cũng không thể đi bộ nghênh ngang dưới lòng đường được nữa.
Thế nhưng, mỗi khi có dịp vử cố hương, anh vẫn phóng xe qua à” Quan Chưởng chỉ để lẳng lặng ngắm nhìn. Với anh, vạn vật ở mảnh đất Hà Nội đửu có thể đổi thay, chỉ trừ nơi nà y vẫn bất biến...
à” Quan Chưởng là một trong 16 cửa ô của kinh thà nh Thăng Long xưa
à” Quan Chưởng, hay còn gọi là ô Đông Hà , tên chữ Đông Hà Môn, là một trong 16 cửa ô còn sót lại của kinh thà nh Thăng Long xưa.
à” Quan Chưởng nằm ở phía Đông của La Thà nh (tòa thà nh đất bao quanh kinh thà nh Thăng Long thời đó). Được xây dựng và o năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749) triửu vua Lê Hiến Tông, đến năm Gia Long thứ ba (1817), ô Quan Chưởng được xây dựng lại và giữ nguyên kiến trúc cho đến ngà y nay.
Điửu là m cho à” Quan Chưởng nổi tiếng hơn hết thảy các cửa ô còn lại vì đây là cửa ô duy nhất còn giữ được khá nguyên vẹn cho tới ngà y nay.
Nếu không có nó, chúng ta chỉ có thể vận dụng trí tưởng tượng để vẽ nên một cửa ô dựa trên những tư liệu lịch sử, văn học ít ửi.
Kiến trúc của à” Quan Chưởng được giữ nguyên từ đời vua Gia Long nhà Nguyễn đến nay
Tra cứu lại lịch sử thì hầu như chỉ có một đoạn văn duy nhất mô tả một cửa ô của kinh thà nh Thăng Long, nằm trong cuốn Thượng Kinh Ký Sự của Hải Thượng Lãn à”ng Lê Hữu Trác.
Ngà y 12 tháng Giêng năm Cảnh Hưng 43 (1782), Lê Hữu Trác nhận được lệnh của chúa Trịnh Sâm triệu vử kinh chữa bệnh cho thái tử Trịnh Cán.
Ngang qua một cửa ô (phửng đoán là ô Thịnh Quang, tức là à” Chợ Dừa ngà y nay), ông ghi lại: Đi qua cửa Vũ Quan và o thà nh. Chỉ thấy một cái thà nh đất không cao lắm. Bên cạnh là một cái tường nhử, trên mặt tường là đường xe ngựa đi, ở mé ngoà i là hà ng rà o tre kín mít. Dưới chân tường là hà o sâu. Trong hà o thả chông xem ra rất kiên cố. Thà nh có ba vọng canh, nơi nà o cũng có lính sắp hà ng, gươm súng sáng quắc.
Nét kiến trúc độc đáo của riêng Hà thà nh
Trước đây, cửa à” Quan Chưởng có hai cổng lớn là m bằng gỗ dà y, ban đêm lính canh đóng cửa thà nh và mở ra buổi sớm cho người dân qua lại, buôn bán.
Cổng được xây vòm tò vò rộng, phía trên nóc cửa chính có vọng lâu được canh gác và kiểm soát cẩn mật để giữ an ninh cho khu phố buôn bán bên trong.
Hiện cửa ô còn nguyên lối tam quan với cửa chính và hai cửa phụ hai bên; ngang lối đi giữa cổng có một tấm bia đá gắn và o tường mé trong, khắc tử sức của Hà Ninh Tổng đốc Hoà ng Diệu và Tuần phủ Hà Nội Hoà ng Hữu Xứng đử năm Mậu Dần 1878 cấm lính canh gác sách nhiễu nhân dân; trên cửa lớn có ba chữ Hán có nghĩa là Đông Hà Môn.
Trong tâm trí người Hà Nội, ô Quan Chưởng thâm trầm, thô mộc in đậm nét thời gian
Vậy tại sao cái tên à” Quan Chưởng dân dã lại phổ biến hơn tên gốc à” Đông Hà ? Tương truyửn tên gọi à” Quan Chưởng bắt nguồn từ sự kiện xảy ra và o năm Tự Đức thứ 26, khi thực dân Pháp đánh thà nh Hà Nội và o ngà y 20/11/1873, có một viên quan chưởng cơ người Bắc Ninh cùng nghĩa quân đã chống trả quyết liệt.
Song do lực lượng quá chênh lệch, ông thất thủ ở Gia Lâm, bị quân Pháp giải vử Hà Nội chém đầu và đem bêu đầu bên bử sông Cái phía trước cửa ô Đông Hà .
Vì tiếc thương người chưởng cơ anh hùng, nhân dân quanh vùng đã đặt tên mới là ô Quan Chưởng, tên cũ ô Đông Hà dần dần bị lãng quên.
Dường như à” Quan Chưởng bất biến giữa dòng đời
Sau khi chiếm đóng Hà Nội, người Pháp đã cho phá bử các công trình cũ quanh thà nh thị để mở rộng khu phố mới.
Tới ô Quan Chưởng, thì vấp phải sự phản đối dữ dội của nhân dân ở đây và ông cai tổng Đồng Xuân lúc đó là Đà o Đăng Chiểu (1845-1916), người là ng Khúc Thủy (Hà Đông) nên cửa ô nà y được giữ lại, nhử vậy mà lưu giữ được một nét kiến trúc độc đáo mà chỉ riêng Hà Nội mới có.
Trong tâm trí người Hà Nội vẫn in sâu một à” Quan Chưởng trong tranh của cố họa sĩ Bùi Xuân Phái: một cửa ô được xếp thà nh từ những viên gạch nâu thô mộc phủ đầy rêu xanh in hằn trong ánh hoà ng hôn sẫm mà u...