Bánh cuốn Thanh Trì: Nhớ quá!

Cơ nghiệp của họ không có gì: một cái thúng đội đầu, trên có đậy một cái mẹt. Anh gọi, người bán hà ng hạ thúng ở trên đầu xuống. Anh nhìn và o sẽ cũng chẳng thấy gì lạ hơn: một chai nước mắm, một chai giấm, một chén ớt, dăm cái chén, cái đĩa và  mươi đôi đũa.

Thế thôi, nhưng thưởng thức và i lần món bánh cuốn Thanh Trì rồi, anh sẽ thấy nhớ mãi món quà  đó và  nhớ từ cái dáng người bán hà ng đội bánh nhớ đi, nhớ thứ nước chấm, nhớ cái cảm giác bánh trơn trôi nhẹ và o trong cổ... nhớ quá, nhớ khôn nguôi!

Hồi còn tạm lánh ở một là ng vắng vẻ Khu Ba, có những buổi sáng êm trời, tôi vẫn vọng phía Thanh Trì nghĩ đến những hà ng bánh cuốn đó và  thấy thèm như thèm một hương yêu.

Nỗi "sầu Hà  Nội" là m cho lòng người ta rã rời, se sắt. Lúc đó, mặc hết cả, người ta chỉ còn biết cầm lấy cái gậy mà  đi ngay, đi đến bất cứ chợ quê nà o cũng được, miễn là  có hà ng bánh cuốn để ngồi sà  xuống một cái ghế nà o đó, ăn một đĩa bánh xem có thể vơi được phần nà o sự thèm khát miếng ngon Hà  Nội không.

Không tà i nà o vơi được. Tôi đã đi nhiửu chợ quê, ăn thử­ hết các mặt bánh cuốn, nhưng hoặc là  bánh tráng dà y quá, hoặc là  bột xay nồng quá, hoặc là  hà nh mỡ gia thô quá nên bánh nà o cũng vậy chỉ là m cho tôi nhớ hơn thứ bánh cuốn Thanh Trì. Bánh cuốn Thanh Trì đặc biệt nhất ở chỗ tráng mửng hà nh mỡ thoa và o mướt mặt mà  nếm và o thì thanh nhẹ, mát rượi đi. ở trong thúng, bánh được xếp thà nh lớp kiểu như bực thang, trên những lá chuối xanh trong mà u ngọc thạch, sắc trắng của bánh nổi bật lên nhưng nổi bật lên một cách hiửn là nh.

Ngay từ lúc trông thấy bà n tay người bán bánh bóc từng chiếc một, rồi cuộn lại một cách lơ là , bà y trên những chiếc đĩa  khiêm nhường, ta đã thấy yêu ngay những cái bánh óng ả, mửm mại đó rồi. Có khi đương cầm đũa, ta muốn bử ngay ra để lấy ngón tay nhón từng chiếc bánh đưa lên cho khẽ chạm lấy môi ta như kiểu một cái hôn yêu trong buổi trao duyên thứ nhất.

Bánh thơm dìu dịu, êm êm. Cầm một chiếc, dầm và o trong chén nước chấm rồi đưa lên miệng, ta sẽ thấy cả một sự tiết tấu nhịp nhà ng của bánh thơm dịu hoà  với nước chấm dịu hiửn, không mặn quá, không chua quá, mà  cũng không cay quá.

Vì thế, nhiửu người ăn bánh chuyên chú nhất vử nước chấm rồi mới xem đến bánh có mửng và  óng mượt không. Аương ăn ngon, mà  gần hết, thiếu đi mất một tí nước mắm, phải pha lấy ở nhà , có thể coi như là  hửng một bữa quà .

Аể là m nổi hẳn vị của nước chấm lên, người hà ng bánh thường gia thêm và o chai nước chấm một hai con cà  cuống băm nhử, nó đem đến cho ta một cái thú đậm đà  hơn là  cái thú cà  cuống nước bán từng ve nhử ở các hiệu bán đồ nấu phố Hà ng Аường.

Ai muốn ăn nước mắm không giấm, nhưng vắt chanh xin tuử³ ý. ớt, lấy cay lắm hay vừa, cứ việc theo sở thích của từng người.

Ta chấm chiếc bánh trắng và o trong chén nước chấm mà u hổ phách, đưa lên miệng và  chưa nhai đã tưởng như bánh "chưa đến môi đã trôi đến cổ" mất rồi....

Cái ngon của nó dịu hiửn, óng mướt, nhưng đối với một số người thì có lẽ như thế hơi có ý "thanh nhã" quá nên người ta thỉnh thoảng đã điểm và o một miếng thịt quay ba chỉ, bì giòn tan. Một thứ thì mửm mà  thanh, một thứ thì nục nạc mà  lại giòn, tạo ra một "mâu thuẫn" cũng hơi là  lạ.

Nhưng ăn bánh cuốn Thanh Trì, không gì trác tuyệt hơn là  điểm và o mấy miếng đậu thật nóng, rán thật phồng trông óng ả óng ánh như kim nhũ. Chẳng hiểu bây giử ở Thanh Nghệ, Nam Аịnh, Hải Phòng đã có ai là m được đậu phụ ngon chưa, chớ và o khoảng mười lăm năm trở lại đây thì cái thứ đậu phụ rán thật phồng, ăn bùi mà  không chua, quả là  một thức ăn đặc biệt Hà  Nội, không nơi nà o là m được.

Ấy là  vì nhà  tôi trông sang phố Hà ng Hòm, mà  ở đầu phố Hà ng Hòm thời đó có một hà ng cơm chuyên rán đậu thật sớm để bán cho những người ăn bánh cuốn Thanh Trì.

Củi trong lò nhóm to, mỡ đầy lòng chảo hò reo lách tách. Một người đà n bà  ngồi trong bóng tối lấy đũa vớt những cái đậu rán đã già  rồi đập đập và o bên thà nh chảo mấy cái, đặt lên hai thanh tre bắc ngang chảo để cho mỡ rử xuống cho kử³ hết. Nhưng có bao giử đậu để được lâu đâu: mẻ nà y chưa xong thì đã có người đến mua mẻ khác rồi. Quang cảnh vừa ấm nóng mà  lại vừa yên vui đáo để.

Hà ng đậu rán ấy bây giử không còn nữa. Cùng với cử­a hà ng đó, cái thứ đậu thái dà i bằng ngón tay cũng không còn. Bây giử, ở các chợ cũng có người bắc chảo rán đậu để bán, nhưng đậu thái một kiểu  khác, to bản hơn mà  cũng có vẻ dà y hơn xưa, tuy vậy ăn với bánh cuốn hãy còn ngon lắm.

Cái thú nà y là  phải ăn hết đến đâu thì lại bưng thêm lên đến đấy. Như thế, đậu nóng hổi mà  lại giòn. ăn bánh cuốn cần phải thế; trong cái giòn của vử đậu lại có mửm của lòng đậu thà nh thử­ lúc nhai, cái nóng hoà  hợp với cái mát, cái giòn hoà  hợp với cái mửm, tạo thà nh một cái gì vừa dẻo, tiết tấu như bản nhạc nhè nhẹ, trầm trầm. Ngoà i bánh cuốn Thanh Trì ra, còn có nhiửu bánh cuốn khác, mỗi thứ có một vị khác nhau. Bánh cuốn nhân mộc nhĩ, thường bán gánh, dà y mình mà  ăn và o hơi thô, nhưng nhai sậm sựt cũng có một cái hay riêng.

Thứ bánh cuốn trong có chiên một ít hà nh tai tái, ăn hôi mà  mất vẻ thanh. Аáng kể hơn là  thứ bánh cuốn nhân thịt hiện nay bán nhiửu ở cái nẻo đường, trong những gian nhà  thấp bé, tối tăm: một người con gái nhà  nghèo ngồi bên cạnh một hai nồi nước nóng, trên có căng một mảnh vải phin mửng, múc từng thìa bột xay sẵn, tãi ra trên vải, rồi tra nhân và o bánh, cuộn lại rồi hấp lên.

Nhân thứ bánh nà y là m bằng thịt lợn băm nhử, gia hà nh với một chút mộc nhĩ và o.

Bánh là m xong, người ta phết một chút mỡ rồi rắc một ít ruốc tôm lên mặt bánh.

Bánh nà y ăn nóng, bùi, ngẫm nghĩ thì cũng có một cái ngon riêng, nhưng chóng chán. Có lẽ cũng vì thế mà  người ta luôn luôn tìm cách đổi vị đi: ai thích lạp xường thì có thứ nhân lạp xường, ai thích thịt gà  thì có nhân thịt gà  - và  có nhà  treo biển ở cử­a gọi thế là  "bánh cuốn nhân cải cách"! Buổi sáng mùa thu, đi qua một hà ng bánh cuốn "cải cánh" đó, thấy khói toả nghi ngút từ nồi nước hấp bánh lên như phủ những cái bánh đã hấp rồi trong một lớp the mơ hồ, khách đi đường cũng thấy nở lên một cái thú dùng thử­ dăm ba chiếc.

ăn và o đến đâu, ấm ngay lòng đến đấy. Thú hơn một bực là  mình được ngồi ngay đầu quán mà  ăn, được chiếc nà o, ăn chiếc đó, thiếu nước chấm thì gọi lấy thêm ngay.

Thường thường, bánh cuốn nhân thịt vẫn bán và o buổi sáng, nhưng ban đêm những cử­a hà ng bánh cuốn đó mở cử­a để bán cho khách chơi đêm.

Trong những cử­a hà ng nà y, được nói đến nhiửu nhất là  hà ng bánh "bà  hai Tà u" ở chợ Hôm. Аó là  một gian hà ng bé nhử và  tiửu tuửµ, ngoà i bán đồ thiếc, ngổn ngang những tấm tôn kêu loảng xoảng. Hà ng bánh cuốn dọn ở bên trong. Một cái bà n con để người bán hà ng bà y những cái bát nhân và  cạnh đấy, một cái bà n khác và  bốn cái ghế tồi để cho khách ngồi: đó là  tất cả cử­a hà ng. Nếu ông là  người thấy khung cảnh đẹp mà  xơi quà  mới ngon miệng, xin đừng và o! Người khách và o ăn ở đây bình dân lắm, nhất là  phải biết chử đợi, chứ và o mà  muốn ăn ngay, không được.

Bà  hai Tà u bán một ngà y hai buổi bánh: buổi sớm từ sáu, bảy đến mười giử, và  buổi tối từ chín, mười giử đến một giử khuya. Thường thường, cả hai buổi đó đửu đông đảo khách ăn, phần đông là  những người cầm bát đĩa đến mua vử nhà , ai đến trước mua trước, ai đến sau mua sau, có khi phải sắp hà ng, thà nh thử­ có khi mười giử mình đến trông thấy người ta mua vử kìn kìn, mà  mình cứ phải ngồi đợi thèm nhử nước miếng, bực không thể nà o chịu được.

Аặc điểm của bánh cuốn ở đây là  bột bánh nhử mà  mịn - áng chừng là  gạo dùng để xay thà nh bột được nhà  hà ng chọn toà n thứ gié cánh, tám thơm.

Ngoà i ra, nhân bánh cũng khác các hà ng khác, hoặc thịt lợn mông, hoặc thịt gà , còn nước chấm thì cũng tạm vậy, không có gì đặc biệt.

Thích dùng bánh cuốn nhân, mà  thật là  muốn chìu vị giác, người ta cần phải hơi cầu kử³ một chút: xuống phố Lê Lợi, tìm đến một hiệu riêng - hiệu Ninh Thịnh - chuyên bán mấy thứ quà  Việt Nam: bánh cuốn, xôi vò, chè đường. ăn ở đây, người ta có cảm tưởng ăn quà  ở ngay chính nhà  mình. Một phòng khách kê cái sập, bộ xa lông; tường vẽ hoa xanh đử; đây đó, một và i bức vẽ lồng trong khung kính. ở ngoà i, không có cử­a hà ng. à”ng bà  biết thì và o dùng thử­ mấy món quà , chớ không có bà y bán hay kêu la ầm ĩ.

Bánh cuốn ở nhà  nà y đặc biệt vử điểm nhân thịt nhưng không ăn nóng, mà  ăn nguội. Hình dáng cũng khác hẳn mọi nơi: không tròn, không to, cũng không phải hình chữ nhật, nhưng vừa xinh, dà i khoảng một ngón tay cái, mặt bánh muôn muốt, nhân không nhiửu, nhưng thơm ngon mà  thỉnh thoảng nhai lại giòn.

Vì là  thứ quà  ăn nguội, nên nhà  không có lò tráng, mà  cũng chẳng có nồi nước sôi hấp bánh. Bánh là m sẵn từ buổi sáng, có khách đến, cứ việc xếp đem ra. Nước mắm thì pha giấm hay chanh, tuử³ ý, cà  cuống nước để ngoà i, ai muốn gia ít hay nhiửu đửu được. Thứ bánh nà y ăn dẻo mà  mát, nên hợp với buổi trưa trong ngà y, những ông nà o nhà n rỗi, nghỉ trưa xong đi chơi dăm ba bước trong một trời gió phây phây rồi tà  tà  đi và o thưởng thức dăm ba chiếc, rõ thực là  thần tiên đấy.

ăn từ từ, nhấm nháp thôi, đừng vội, và  ông sẽ thấy bột bánh mướt đáo để, mà  nhân bánh thì tinh vi, tương tự phong vị nhân bánh bẻ. Thứ bánh nà y không có ruốc tôm bà y ở trên, ăn không chóng ngấy, nhưng nếu ông thích đậm miệng hơn một chút thì vẫn có thể điểm và o đó một hai chiếc chả lợn của một cử­a hà ng gần đấy, đã nục lại không pha bột, rán cứ và ng ử­ng lên như da đồng.

Không hiểu đối với các khách khác ra sao, cứ riêng tôi thấy thì thứ bánh nguội nà y dễ ăn hơn bánh khác.

Những khi đi thưởng thức bánh nà y, tôi thường nhớ lại một quãng thời gian đã qua rồi, khoảng ba mươi nhăm, ba mươi sáu năm nay. Cứ và o khoảng hai ba giử chiửu, có một bà  cụ đội một thúng bánh cuốn nhân thịt đến bán cho những nhà  ăn quen ở phố tôi -  một phố xưa cũ có bán những pho kinh đóng bằng bìa cậy và  những truyện Kiửu Cung oán chữ nôm in mộc bản, bà y bán trên những già n sách bằng tre. Bà  cụ ấy già  lắm, lưng lại còng, đội thúng bánh đi bán, trông lại cà ng cóng quá.

Vì thế người ta gọi cụ là  "cụ Còng" và  bánh cuốn của cụ - độc nhất trong hồi đó - là  bánh cuốn cụ Còng - chớ chẳng gọi là  bánh cuốn nhân thịt, nhân tôm gì hết!

Bây giử, mỗi khi ngồi thưởng thức thứ bánh cuốn Ninh Thịnh, nhai nhè nhẹ rồi ngồi mà  suy nghĩ, tôi lại tưởng thấy lại ở đầu lườ¡i cái dư vị bánh cuốn cụ Còng - ăn cứ êm lừ: nhân là m thanh cảnh, mà  lại chấm với nước mắm ô long hảo hạng, chết thật! ngon đến thế là  cùng... Tức một nỗi là  cái ngon đó nó thoang thoảng như da thịt của người đà n bà  đẹp vừa gội đầu bằng nước nấu lá mùi; người ta mang mang tự hửi không biết mùi thơm đó từ đâu ra, từ hương nước mắm hay từ da thịt? Hương đó thoảng qua, rồi mất đi, rồi hiện lại, không ai còn biết lấy gì là m chuẩn đích để níu cái hương đó lại và  phân tách xem sao. Cũng thế, hương vị thứ bánh cuốn cụ Còng cũng thoang thoảng như vậy, không thể lấy riêng một món nà o để là m tiêu chuẩn cho sự ngon là nh.

Có lẽ tất cả bánh, nước chấm và  nhân cùng hoà  hợp lại mà  tạo ra một cái ngon "toà n diện", chớ không phải riêng bột ngon hay là  nhân ngon.

Mọi thứ đửu tiết tấu như thế, người ăn bánh, nếu gia nhiửu ớt quá và o nước chấm, có thể là m hại cho sự quân bình của cái ngon. Vì thế, bà  cụ Còng không thích để cho khách hà ng pha lấy nước chấm và  hễ thấy ai gia nhiửu ớt quá thì cụ ngăn tay lại.

Ba mươi  mấy năm đã qua rồi, bà  cụ Còng nay đã chết, nhưng bánh cuốn của cụ, tôi lại thấy hiện ra ở trong bánh của nhà  Ninh Thịnh, tuy rằng hình dáng có khác nhau chút ít - một thứ gói tròn và  một thứ gói vuông.

Có lẽ cách là m của hai thứ bánh nà y cũng chẳng khác nhau mấy tí; nhưng không hiểu tại bột, tại thịt hay tại nấm hương, mộc nhĩ bây giử không được bằng thời trước, hay chỉ tại người mình cùng với ngà y tháng có suy đi, mà  tôi không thể nà o thấy cái thèm muốn ăn cả một thúng hà ng trăm cái bánh như ngà y trước nữa.

MN Hà Nội