Nhà văn Nguyễn Tuân như tôi được biết
Truyện - Ngày đăng : 12:09, 04/03/2013
Nguyễn Tuân là nhà văn tôi kính trọng nhưng không có nhiửu điửu kiện để tiếp cận, phần thì do công việc, xa cách vử tuổi tác, phần vì do cảm giác ngại ngùng. Tôi thường nghe nhà văn Tô Hoà i kể nhiửu chuyện vử ông. Những câu chuyện thú vị góp phần nói lên nhân cách của Nguyễn Tuân. Có một chuyện kể rằng, ở trong Nam, có một phụ nữ rất mê Nguyễn Tuân, và lòng mê say nà y bộc lộ qua nhiửu câu nói nên có một Nguyễn Tuân giả đã đến với cô. Người phụ nữ mừng rỡ và gắn bó với Nguyễn Tuân giả một thời gian, sau biết là bị lừa, chị đau đớn, bực bội và từ bử. Khi miửn Nam được giải phóng, Nguyễn Tuân có dịp và o Sà i Gòn, có người xui ông: "à”ng nên đến để an ủi bà ấy để bà ấy hiểu Nguyễn Tuân thật là như thế nà o". Nguyễn Tuân cười: "à”ng đừng xui dại tôi, người ta đang căm giận Nguyễn Tuân giả, mình lại lù lù tìm đến để là m gì, đạt mục đích gì. Biết đâu họ lại nghĩ mình là một Nguyễn Tuân giả khác, rồi xem xét, căn vặn chuyện thật giả". Nguyễn Tuân thường kết bạn với một số ít những người ông ưa thích. Có người muốn được lui tới gắn bó với ông để có thêm tiếng tăm. Nguyễn Tuân có viết truyện "Đôi tri kỷ gượng".
Tình người không gắn bó tự đáy lòng, không bửn vững, không thể kéo dà i quan hệ của một "đôi tri kỷ gượng". Khi tôi ở Hà ng Ngang, thỉnh thoảng được nhà văn Tô Hoà i tạt qua thăm khi ông lên Hội văn nghệ Hà Nội ở phố Hà ng Buồm. Tình cử một lần, cùng đi có nhà văn Nguyễn Tuân. Số nhà 31 Hà ng Ngang vốn tăm tối đi từ ngoà i và o trong từ tầng một lên tầng ba gập gửnh, khúc khuỷu, phải qua nhiửu nhà ngổn ngang bên lối đi. Trông thấy ông, tôi cúi chà o, ông giơ tay và nói: "Tôi lạc và o Hồng Kông rồi". Đúng là cái Hồng Kông cũ kử¹ mà Nguyễn Tuân đã có dịp biết đến trong chuyến đi quay phim tại Hồng Kông. Nhân gần ngà y Tết, Tô Hoà i rủ tôi xuống phố, đi vử phía Hà ng Đà o và tạt và o một hiệu rượu. Tôi mua một chai rượu mơ - một chai rượu bình dân - và cầm ở tay. Nguyễn Tuân chỉ và o tôi, bảo: "à”ng Đức, ông phải bảo họ bọc lại, trông ông cầm chai rượu không nó thế nà o ấy". Đúng thế, cầm chai rượu không bọc đi giữa phố như thiếu một cái gì, thiếu vử bọc, hơn thế nữa, đúng là thiếu văn hóa. Nhà văn Tô Hoà i và Nguyễn Tuân đi vử phía Bử Hồ và đến nhà Thủy Tạ. Chúng tôi cùng uống nước và ngắm cảnh hồ quen thuộc.
Trong câu chuyện Nguyễn Tuân bảo tôi: "à”ng Đức, ông hãy kể vử căn nhà của ông ở và cái khu phố cổ nà y xem như thế nà o". Tô Hoà i thường thân tình gọi tôi là Đức, còn Nguyễn Tuân gọi bằng ông, tuy tôi bấy giử mới ở tuổi ba mươi. Tô Hoà i bảo: "Đức có chuyện gì thì kể đi". Tôi kể và i chuyện trong sinh hoạt của căn nhà như chuyện đổ thùng đêm, chuyện tắc cống, chuyện người Hoa người Việt xô xát vì hiểu nhầm ngôn ngữ, chuyện công an khu phố. Nguyễn Tuân bảo: "Nghe cách ông kể chuyện, ông có thể viết văn được". Tôi xúc động và cảm ơn: "Thưa bác, tôi cứ thấy sao nói vậy thôi".
Ảnh: Hoà ng Kim Đáng.
- ửœ, văn chương là thế đấy, là cái chưa ai nói, là cái có thật trong đời.
Lần thứ hai tôi được gặp ông ngẫu nhiên tại Hội nhà văn. Hôm đó tôi và giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đến Hội để họp vử phê bình. Bà n việc xong, đang ngồi trò chuyện ở phòng hà nh chính thì Nguyễn Tuân bước và o, dáng vẻ hơi tất bật. à”ng giơ tay ra hiệu chà o mọi người. à”ng vừa đi khám bệnh vử, tuổi già nên cơ thể cũng không được như trước. Bác sĩ phát hiện ông có dấu hiệu yếu vử tim mạch và dặn dò phải kiêng nhiửu thứ, không được uống rượu, hút thuốc, ăn nhiửu chất béo, chất đường và đặc biệt phải tránh xúc động... Tường thuật lại lời dặn của bác sĩ, Nguyễn Tuân than thở: "Phải kiêng kửµ những cái mình sở trường, những cái mà cơ thể thích thú, đặc biệt lại không được xúc động thì còn sống để là m gì". à”ng nói rồi vung tay và cười với mọi người. Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh chuyên nghiên cứu vử cụ nên có bà n bạc thêm đôi lời. Còn tôi chỉ biết ngồi lắng nghe. Nguyễn Tuân lại nói tiếp: "Là m sao sống để vử già không nuối tiếc, mình không lấn sang phần người khác nhưng cũng phải hưởng phần cuộc sống cho mình". Nhà văn Nguyễn Lương Ngọc vốn là một người nghiêm túc trong cách sống, trên trang viết đã phải nhận xét phong cách sống tự do, thấu hiểu những giá trị của cuộc đời, con người không gò bó, hạn chế mình: "Trên đời nà y còn biết bao cái tiửm ẩn, phải có người tung lên thì nhiửu người mới mở được mắt ra, mới biết kho của trời là vô tận. Cần có nhiửu Nguyễn Tuân hơn nữa. Cần có những người kênh kiệu như Nguyễn Tuân hơn nữa. Tưởng nhớ tới anh tôi đốt lên và i nén nhang ở bà i viết. Nghèo, không có đỉnh, không có trần nên không thể nà o hà nh động như ngà y trước anh vẫn là m, một khi suy nghĩ hoặc xử sự có tính chất trang nghiêm, lễ nghi một chút. Chỉ biết người đời cho anh là kênh kiệu. Không!" (Hồi ký nhớ bạn).
Trong quan hệ với một số nhà văn nước ngoà i, Nguyễn Tuân được nể trọng. Nguyễn Tuân đã từng giao thiệp với Erenburg (Nga), Simonov (Nga). Nhà văn Tkachev dịch nhiửu của Nguyễn Tuân. Nguyễn Tuân cũng có nhiửu bức thư trao đổi với Tkachev. à”ng hiểu văn hóa phương Tây nên thường tế nhị trong giao tiếp. Khi ở Nga, ông hay mua tặng một hai bông hồng cho cô phiên dịch mặc dù hoa rất đắt. Có một lần, ông đến thăm nghĩa trang các nhà văn Nga, mang theo một bó hoa hồng và cắm từng bông trên ngôi mộ của một số nhà văn Nga mà ông kính trọng. à”ng thường thích ngồi một mình ngắm cảnh, hoặc trầm ngâm suy nghĩ.
Tôi nhớ năm 1976, sau khi giải phóng miửn Nam, tôi được mời và o dạy Đại học Văn Khoa, cùng lưu trú ở một tòa nhà lớn ở phố Điện Biên Phủ của Ban Tuyên giáo Trung ương. Tôi biết cụ Nguyễn Tuân cũng ở trong căn nhà . Hà ng ngà y thấy người đưa đón cụ đi thăm bè bạn hoặc thưởng thức những thức ngon của Sà i Gòn. Tòa nhà có tổ chức nấu tập thể cho các vị khách. Tôi và anh Phan Cự Đệ hằng ngà y vẫn xuống ăn ở nhà ăn, cơm ngon, canh cá chua hấp dẫn, thịt bò xà o hoặc thịt kho nước dừa. Nói chung là ngon là nh, nhưng cụ Tuân lại ăn theo cách riêng của mình: một chai rượu nhử, mấy lát xúc xích, miếng phomat, mấy quả dưa chuột muối và một mẩu bánh mử³. Có thể đây là một nếp sống thích sự lặng lẽ, không thích chan hòa với đám đông cho dù là quen biết.
Nhận xét vử cuộc đời của Nguyễn Tuân, nhà văn Nguyễn Đình Thi cho rằng ông là một nhà văn cả đời đi tìm kiếm cái thực và cái đẹp. Thực ra, sự thực và cái đẹp của cuộc sống là hai cái đích mà dường như bất kử³ ngòi bút chân chính nà o cũng hướng tới nhưng không dễ chiếm lĩnh và chạm và o được. Nguyễn Tuân cũng trên hà nh trình tìm kiếm nhưng tác phẩm của ông đã chạm được đến cái đẹp, nhất là cái đẹp truyửn thống và cái thực phồn hoa chốn thà nh thị. Nguyễn Tuân là người thưởng thức cái đẹp với tư cách người có văn hóa, có vốn tri thức, biết giá trị của đối tượng mình chiêm ngườ¡ng. Tập sách "Vang bóng một thời" là chứng tích rõ rệt sâu sắc, gợi cảm của cái đẹp. Nhiửu khi người đọc không tìm thấy những sự việc, con người trong lao động vất vả của cuộc sống ngà y xưa ở nơi thôn dã nhưng tác phẩm lại chứa chan hương vị của văn hóa một thời mà xét cho cùng, những giá trị ấy cũng là thà nh quả của cuộc sống do con người sáng tạo nên.
Nguyễn Tuân là người biết chắt lọc và biết kiửm chế. Có những năm tháng ông nhập và o cuộc sống ăn chơi, ca hát nơi thà nh thị. Đó là thú vui mà các nhà văn thời trước thường kể lại, xem như chuyện hưởng lạc, được bạn đọc già u sang chiêu đãi, ăn ở cao lâu rồi hát ả đà o, thậm chí còn thưởng thức thú a phiến. Nguyễn Tuân tuy có mặt ở những nơi vui chơi ấy những ông không phải là một đệ tử trung thà nh mà chỉ như một khách lãng du đến và đi theo sở thích của mình. Trong chốn đó, ông vẫn phát hiện, tán thưởng và ca ngợi một tiếng hát trong trẻo, thanh lịch của một ả đà o, tiếng đà n quấn quýt tà i hoa của một đệ tử. à”ng chọn lọc, kiửm chế và say mê phần tinh hoa của nghử nghiệp cho dù nghử đà n hát vốn bị xem thường trong cuộc đời cũ. Nhà văn Tô Hoà i cho biết Nguyễn Tuân có thích một ca nương. Hai người tâm đắc, khi người khách nặng lòng say mê tiếng hát, tiếng hát đã và o sâu trong kỷ niệm không thể lãng quên được. Nhưng rồi cuộc vui cũng kết thúc nửa chừng. Cách mạng Tháng Tám đến rồi kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Tuân lên Việt Bắc, cô gái ở lại thà nh. Hòa bình lập lại, vử lại Hà Nội, nhà văn được tin cô gái tà i hoa đã mất. à”ng tìm mua được một số đĩa hát của người tình xưa, những kỷ niệm còn lại.
Nhà văn Tô Hoà i cho biết và o chiửu ba mươi Tết ông thường được Nguyễn Tuân mời đến nghe những bản nhạc và tiếng hát một thời. Nguyễn đốt một nén hương trầm và trầm ngâm lắng nghe điệu ca xưa. Hình bóng người đã khuất hoặc ở phương trời xa nà o nhưng tiếng hát vẫn còn đây, tất cả rồi sẽ qua đi nhưng cái đẹp vẫn còn lại. Tô Hoà i qua những chuyện đó nhận xét: "Nguyễn Tuân ham vui chơi nhưng biết chọn lọc và kiửm chế, không thể bắt chước Nguyễn vì khi đã và o cuộc, tung vó ngựa thì không dễ kìm hãm được mình". Nhắc đến chuyện nà y, Hoà ng Cầm nhớ đến những lần hát ả đà o đêm xuân. Hai nhà văn say mê trước tiếng đà n, tiếng hát và Nguyễn Tuân nhắc Hoà ng Cầm: "Tì bà hà nh đi". Trong cuộc vui không thể thiếu những câu hát nổi tiếng một thời và mãi mãi:
Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách Quạnh hơi thu lau lách đìu hiu...
Nguyễn Tuân là nhà văn có vốn tri thức phong phú, uyên bác và cũng rất tinh tế trong câu chữ. Văn của Nguyễn Tuân có lúc mang khẩu khí và hơi văn cổ nhưng không phải là bản chất; có lúc theo xu hướng hiện đại, có mà u sắc của phương Tây nhưng cũng không phải là bản chất. à”ng không phải là đồ đệ của Nho học, cũng không chạy theo lối viết Tây phương. Trong lý lịch gửi Hội Nhà văn, ông khai trình độ văn hóa: "Tự học và thuộc chuyên ngà nh: Chuyên gia Tiếng Việt". Nguyễn Tuân là một nhà văn tà i hoa đối với thế hệ các nhà văn như Tô Hoà i, Nguyên Hồng, Nguyễn Đình Thi; là người cao niên, người anh trong là ng văn. Đối với thế hệ các nhà văn lớn lên với cách mạng và kháng chiến như Nguyễn Khải, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, ông là người dắt dẫn, trân trọng chỉ vẽ những bước đi trong văn chương. Những lá thư của Nguyễn Tuân gửi cho Nguyễn Khải rồi Anh Đức đã nói lên sâu sắc điửu đó. Các nhà văn trẻ thích trò chuyện với ông. Nhà văn có dáng vẻ cao ngạo nà y lại khiêm nhường, gần gũi. à”ng độc đáo nhưng không bao giử cố tạo sự cầu kử³ mà vẻ riêng độc đáo như vốn tự có, tự sinh ra...