Kim Quan, hồn cốt phôi pha...

Cái thứ đá lỗ chỗ, đậm mà u của đất, mang hồn cốt mộc mạc đặc sắc của một vùng Аồng bằng Bắc bộ. Vậy nên, đến xã Kim Quan đúng và o mùa xây dựng, chúng tôi chợt ngỡ ngà ng trước nhiửu ngôi nhà  với bử tường đá ong uốn lượn quanh các con ngõ nhử đang dần được thay thế bằng những ngôi nhà  bê tông kiên cố. Một vẻ đẹp bình dị mà  vô cùng đặc sắc đang phai nhạt cùng thời gian...

Không biết loại đá nà y sinh ra từ đâu, có tự bao giử, song người dân nơi đây đửu biết rằng, đó là  một thứ đá riêng biệt của quê hương, một thứ của "độc" mà  thiên nhiên ưu ái ban tặng cho vùng đất xứ Аoà i, để rồi mỗi ngôi nhà , con ngõ cấu thà nh một tổng thể kiến trúc độc đáo phủ rêu xanh trường tồn với thời gian... Tất cả quyện hòa trong một không gian với sắc mà u đặc trưng, tạo cảm giác ấm cúng, gần gũi, rất đỗi thân quen. 

Thôn 3, xã Kim Quan là  một trong những thôn có tỷ lệ nhà  và  tường rà o đá ong nhiửu nhất xã. Thôn có hơn 200 nóc nhà , trước năm 2000 có tới 90% được xây bằng đá ong nhưng nay phân nử­a bị phá bử để xây mới. à”ng Аỗ Văn Tọa, đang trông nom xây dựng nhà  mới cho con gái tâm sự: Người già  chúng tôi đã thân thuộc với từng mảng tường, con ngõ, thậm chí mỗi cái lỗ đá ong cũng hằn dấu bao kỷ niệm của tuổi thơ lam lũ, của chiến tranh khắc nghiệt, của những ngà y đầu xây dựng quê hương sau chiến tranh. Và  hơn hết, đó là  hồn cốt, là  mà u sắc đặc trưng của mảnh đất nà y, nay thay thế tường gạch, tường rà o sắt, nhà  2-3 tầng kiên cố âu cũng là  điửu chẳng khác được. Con cái trưởng thà nh, mảnh đất chia đôi chia ba, các cháu cũng cần mặt tiửn để kinh doanh, buôn bán, thôi thì có vạn lý do để nhà  và  tường đá ong bị bử đi... à”ng Tọa nhẩm tính, đá ong loại 1 giử cũng 25.000 - 30.000 đồng/viên, xây một ngôi nhà  đá ong đẹp, giá tiửn gấp 3 lần xây bê tông cốt thép. 

Mặt khác, việc khai thác đá cũng ngà y cà ng khó khăn, vất vả, chỉ có những người già , có kinh nghiệm mới biết cách "lấy" những tấm đá ong vuông thà nh, đẹp, chất lượng cao mà  hầu như lớp trẻ ở Kim Quan không mấy người là m được. Thực tế không chỉ những nghệ nhân là m đá ong đang ngà y cà ng vắng bóng mà  cả những dấu ấn từ đá ong trong đời sống vật chất, tinh thần của bà  con nơi đây cũng đang mai một đi trông thấy. Khi giá trị của đá ong thay đổi, khi một mét vuông tường xây bằng đá ong tốn 1,2 - 1,4 triệu đồng, thì chỉ gia đình già u có trong là ng dám xây nhà  cử­a, tường bao bằng đá ong. Nhiửu công trình bằng đá ong trước đây nay cũng đã bị người dân phá đi, xây mới bằng gạch ngói xi măng khang trang, hiện đại hơn. Chủ tịch UBND xã Kim Quan Аỗ Văn Hậu chia sẻ: Xã có 11 thôn thì 10 thôn có nhiửu nhà  và  tường rà o đá ong. Có nhiửu ngõ, 100% nhà  và  tường bằng đá ong. Nhưng qua thời gian, trung bình mỗi năm có khoảng 10-15 nhà , tường đá ong bị phá đi xây lại kiểu mới. Với tốc độ xây dựng như hiện nay, chỉ 15-20 năm nữa, Kim Quan sẽ hết những con ngõ, ngôi nhà  được xây bằng đá ong. Xét vử góc độ văn hóa, đây là  điửu đáng tiếc nhưng chính quyửn cũng bất lực, chỉ có thể tuyên truyửn vận động gìn giữ chứ không thể cấm. Mà  quả thực, một ngà y nà o đó, những ngôi nhà , giếng nước, cầu ao, tường rà o hay những bậc đá nâu sẫm mà u đá ong ấm áp ở xã được thay thế hết bằng tường bê tông sơn ve sáng loáng thì thật buồn lắm...

HNM