Có động cơ tiêu cực mới cản trở báo chí tác nghiệp
Tin tức - Ngày đăng : 10:09, 20/09/2015
Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện quyửn tự do báo chí ở nước ta hiện nay một số quy định bảo đảm quyửn còn chưa được cụ thể; việc lợi dụng quyửn tự do báo chí để xâm hại đến quyửn, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức vẫn diễn ra; quy định vử quyửn tiếp cận thông tin còn thiếu, chưa rõ rà ng đã dẫn đến những hạn chế trong việc cung cấp thông tin cho báo chí.
Trao đổi với phóng viên Báo Hà nộimới xoay quanh vấn đử nà y, GS.TSKH Đà o Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cho rằng, đã đến lúc phải có chế tà i thay đổi để hạn chế tối đa những bất cập nêu trên.
 |
| GS.TSKH Đà o Trọng Thi. |
Thay đổi tư duy để báo chí phát triển
- Thưa ông, vì sao trong kử³ họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội thứ 41 đang diễn ra, phía cơ quan thẩm tra dự thảo Luật Báo chí sửa đổi - Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội lại nêu quan điểm khai tử trang thông tin tổng hợp. Phải chăng đây là giải pháp gián tiếp giúp báo chí phát triển mạnh hơn?
- Luật Báo chí sau 16 năm thi hà nh đã bộc lộ nhiửu bất cập và không còn phù hợp với thực tiễn. Đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, cùng sự phổ biến của mạng xã hội là m cho hoạt động báo chí thay đổi cả vử phương thức là m báo, hình thức chuyển tải nội dung thông tin và cách thức tiếp cận thông tin của người dân. Nhiửu quy định trong Luật Báo chí hiện hà nh đã trở nên lạc hậu, thiếu tính khả thi, đòi hửi phải đổi mới để đáp ứng tình hình mới.
Một bất cập nổi lên trong và i năm trở lại đây là m giảm bớt lượng truy cập báo điện tử và số lượng phát hà nh báo in là các trang tin điện tử tổng hợp có tính chất gần như báo điện tử (hiện đang được điửu chỉnh bởi nghị định của Chính phủ) xuất hiện thiếu sự kiểm soát. Người là m các trang nà y sẽ tự ý sao chép thông tin từ các báo, nhà o nặn rồi đăng lại. Đây là một cách gián tiếp nối bản nên ít có cơ quan báo chí nà o cho phép một trang tin điện tử sao chép lại bà i vở của họ... Trong khi đó, dự thảo Luật Báo chí lần nà y đã mở rộng phạm vi điửu chỉnh bao gồm cả trang tin điện tử tổng hợp của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp... (khoản 21, Điửu 4). Quy định nà y vô hình trung đã khuyến khích cách là m báo kiểu sao chép, hay nói cách khác là hợp pháp hóa việc xâm phạm bản quyửn, từ không chính danh nay chính danh hóa các trang tin điện tử tổng hợp.
Tôi và Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cho rằng, với mặt lợi ít hại nhiửu như hiện nay, bị hại là các cơ quan báo chí, không nên quy định trang tin điện tử tổng hợp trong luật. Vì thực ra người là m trang mạng ấy không phải phóng viên, không được sáng tạo thông tin nên đã cắt xén, nối chỗ nà y chỗ kia thà nh một cái không trùng với bất cứ thông tin cụ thể nà o của các báo khác, rất nguy hại...
- Thưa ông, không chỉ trang tin điện tử tổng hợp, cách quản lý mạng xã hội đang tồn tại nhiửu bất cập. Nhiửu thông tin có hại, không chính thống lại lan tửa nhanh hơn báo chí?
- Mạng xã hội là nơi người ta bà y tử ý kiến vử những sự kiện và vấn đử quan tâm không phải hằng ngà y mà hằng giử, hằng phút... Một tòa soạn với số lượng phóng viên có hạn nên không thể nà o nắm bắt ngay những thông tin nóng hổi diễn ra ở mọi nơi. Nhưng mạng xã hội thì lại là m được điửu nà y do thà nh viên trong mạng xã hội rất đông đảo, nếu có một sự kiện quan trọng vừa mới xảy ra thì ngay tức khắc trên mạng xã hội đã có.
Do vậy, trong nhiửu trường hợp, thông tin vử sự kiện mới xảy ra xuất hiện trên mạng xã hội trước khi xuất hiện trên báo chí. Chúng ta phải chấp nhận. Song, phải bình tĩnh khi đối diện với những thông tin ấy. Vì các thông tin nà y mang tính chất nhật ký cá nhân, người ta tự tung lên mạng, không phải bảo đảm uy tín như của một tòa soạn báo, nơi mọi thông tin đửu được kiểm chứng. Xã hội ta mới là m quen với mạng xã hội nên đôi khi có sự nhầm lẫn tưởng đó là thông tin đáng tin cậy. Nhưng khi đã thích nghi với môi trường mạng rồi thì tôi tin người dân có cách tiếp cận khác, tiếp nhận thông tin báo chí có sự kiểm định hơn là các thông tin không chính thống, trong đó có nhiửu nội dung phịa, vô bổ, tục tĩu.
- Trong bối cảnh mạng xã hội nhanh hơn báo chí, Bộ Thông tin và Truyửn thông đang có những nghiên cứu vử tự do báo chí, tự do ngôn luận, thể hiện trong dự thảo Luật Báo chí sửa đổi. à”ng đánh giá những đổi mới nà y có giúp nhà báo tác nghiệp nhanh, hiệu quả hơn không?
- Tôi đánh giá đây là cách tiếp cận hợp xu hướng phát triển của báo chí. Thực tiễn thực hiện quyửn tự do báo chí ở nước ta hiện nay một số quy định bảo đảm quyửn còn chưa được cụ thể; việc lợi dụng quyửn tự do báo chí để xâm hại đến quyửn, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức vẫn diễn ra; quy định vử quyửn tiếp cận thông tin còn thiếu, chưa rõ rà ng nên đã dẫn đến những hạn chế trong việc cung cấp thông tin cho báo chí. Song Điửu 25 Hiến pháp còn quy định công dân có quyửn tự do ngôn luận, tự do báo chí.... Trong khi đó, dự thảo luật lại phân biệt quyửn tự do báo chí dà nh cho cơ quan báo chí và nhà báo, còn quyửn tự do ngôn luận trên báo chí thì dà nh cho công dân.
Mặt khác, quyửn tự do báo chí quá rộng nhưng lại không chỉ rõ quyửn nà y của ai, còn nội dung cũng chưa thể hiện đầy đủ nội hà m của quyửn nà y.
- Cụ thể, ông có gợi ý gì để công dân, nhà báo thực hiện quyửn của mình hiệu quả?
- Tử trình của Chính phủ lại trích dẫn Công ước quốc tế năm 1966 nêu quan điểm: Quyửn tự do báo chí được hiểu là việc thực hiện quyửn tự do ngôn luận của con người thông qua báo chí. Trong khi đó, Hiến pháp quy định, quyửn tự do ngôn luận, tự do báo chí, hai quyửn nà y khác nhau, tuy có điểm trùng nhau. Tự do ngôn luận có thể là trên báo chí hoặc không trên báo chí mà là thể hiện quan điểm cá nhân tại cuộc mít tinh diễn thuyết cũng là tự do ngôn luận. Nếu hiểu như Ban soạn thảo thì hẹp hơn, tức là người dân có quyửn phát biểu ý kiến của mình và được đử nghị báo chí công bố lên hoặc cung cấp cho báo chí đăng. Và như vậy đây chỉ là một phần của tự do ngôn luận thông qua báo chí thôi. Bởi vậy, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội đử nghị Ban soạn thảo cân nhắc, chỉ nên quy định nguyên tắc chung vử quyửn tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí của công dân và cụ thể hóa các quyửn nà y tại các chương phù hợp theo đúng tinh thần của Hiến pháp 2013.
Quy hoạch để báo chí phát triển
- Có cách hiểu tự do ngôn luận theo hướng khác, tức là công dân hoặc đơn vị có tiửm lực được tự do lập ra một tử báo để thực hiện quyửn tự do ngôn luận. Trong khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Bộ Thông tin và Truyửn thông đã thống nhất không có báo chí tư nhân. Quan điểm của ông vử cách hiểu nà y?
- Hiến pháp đã khẳng định các quyửn có thể bị hạn chế bởi lý do quốc phòng - an ninh, trật tự an toà n xã hội, đạo đức xã hội, hơn nữa quyửn tự do của người nà y không xâm phạm lợi ích của người khác. Nếu ai, đơn vị nà o cũng mở tử báo thì khác nà o diệt nhau, xung đột vử lợi ích. Trong trường hợp nà y, quy hoạch chính là tạo điửu kiện thuận lợi cho hoạt động báo chí, đặc biệt kinh tế báo chí, là m cho báo chí ngà y cà ng phát triển, mạnh lên, chất lượng hơn. Trên cơ sở nguyên tắc nà y, quyửn tự do ngôn luận, tự do báo chí của công dân chỉ có thể bị hạn chế trong trường hợp thật cần thiết, chỉ từ những lý do đã được quy định cụ thể trong Hiến pháp và phải được quy định tại văn bản luật.
- Nhưng điửu dư luận xã hội lo ngại là nếu cho doanh nghiệp thà nh lập cơ quan báo chí sẽ không bình đẳng trong kinh doanh?
- Vử vấn đử nà y, trong quy định vử những cơ sở khoa học, giáo dục, y tế, kinh tế được thà nh lập cơ quan báo chí đã có sự phân biệt đối xử giữa các đơn vị công lập và ngoà i công lập, giữa các doanh nghiệp nhà nước và ngoà i nhà nước. Cơ quan thẩm tra (Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội) cho rằng, các cơ sở nghiên cứu khoa học và giáo dục đại học, bệnh viện lớn không phân biệt công lập hay ngoà i công lập, đửu cần được thà nh lập tạp chí khoa học. Đây là nguyện vọng chính đáng để công bố các kết quả nghiên cứu khoa học của mình, chứ không được thà nh lập tử báo để bà n những chuyện khác hoặc quảng cáo để thu tiửn.
Còn với các doanh nghiệp kinh tế, nếu anh nà o có cơ quan báo chí thì có lợi thế vử tuyên truyửn quảng bá cho hoạt động. Như vậy sẽ không công bằng vử bình đẳng trong kinh doanh. Vì thế đây là vấn đử mở cửa cần thận trọng. Theo tôi, doanh nghiệp muốn quảng cáo thì quảng cáo qua các cơ quan báo chí khác mới bình đẳng vử kinh doanh.
Ghi nhận vị trí của Hội Nhà báo để có thêm cơ sở bảo vệ quyửn lợi hội viên
- Thưa ông, hiện nay đang gia tăng tình trạng gây khó dễ cho phóng viên trong quá trình tiếp cận thông tin hoặc gây cản trở phóng viên tác nghiệp bằng cách hà nh hung, xúc phạm danh dự, phá hoại phương tiện tác nghiệp... à kiến của ông vử thực tế nà y?
- Tôi khẳng định Luật Báo chí sửa đổi đã cụ thể hóa tinh thần và nội dung của Hiến pháp 2013. Nếu được thực thi một cách nghiêm túc vử quyửn tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí sẽ khắc phục những hạn chế, bất cập trong thực tiễn thi hà nh luật như chị vừa nêu. Thực tế có chuyện cản trở báo chí tác nghiệp vì không phải ai, tổ chức nà o cũng hiểu luật báo chí, nguy hại hơn là cản trở do có mục đích tiêu cực. Đáng lẽ khi nhà báo đã thực hiện đúng chức năng của họ thì phải tạo điửu kiện. Việc nà y chỉ có lợi cho xã hội. Người cản trở phóng viên chính là người không muốn thông tin ấy được công khai. Chỉ những kẻ tiêu cực mới bất chấp từ tính mạng của nhà báo cho tới pháp luật để thực hiện bằng được việc che đạy, bưng bít các hoạt động tiêu cực, trái pháp luật của mình. Các cơ quan báo chí và nhà báo đi đầu, dấn thân trong cuộc đấu tranh nà y rất cần được bảo vệ.
Nhưng nói đi cũng phải nói lại, nếu báo chí lợi dụng quyửn báo chí, quyửn ưu tiên để thực hiện những vấn đử không trong nghiệp vụ cũng sẽ phải trả giá đắt.
- Thế nhưng trong nhiửu trường hợp cản trở báo chí tác nghiệp, chúng ta mới nắm được tóc người thừa hà nh. à”ng có cho rằng, để giúp báo chí tác nghiệp hiệu quả, các quy định hiện hà nh cần sửa đổi đồng bộ thế nà o?
- Đây là nhóm đối tượng xếp bảo gì thì là m, nếu không thực hiện không trả lương hoặc đuổi việc. Chúng tôi đang nghiên cứu ghi nhận vị trí, vai trò của Hội Nhà báo Việt Nam trong Luật Báo chí sửa đổi, yêu cầu Hội Nhà báo phải ban hà nh quy chế đạo đức nghử nghiệp và để cơ quan nà y đứng ra bảo vệ quyửn lợi hội viên.
Với quy định hiện hà nh, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh trở lên (chịu trách nhiệm chính trong việc giám sát việc điửu tra, thực hiện luật pháp tố tụng trong hoạt động tư pháp), có quyửn yêu cầu báo chí phải cung cấp những thông tin liên quan. Nhưng cũng có ý kiến đử nghị mở rộng hơn nữa nhóm cán bộ được hưởng quyửn nà y, nhưng chúng tôi không ủng hộ. Thủ trưởng cơ quan điửu tra cũng không được quyửn nà y để hạn chế tối đa trường hợp vì muốn điửu tra nhanh có thể vi phạm, chánh án tòa án cũng không được.
Tôi tin có Luật Báo chí sửa đổi và kiên định hướng đi trên, nhà báo có hà nh lang pháp lý tác nghiệp tốt hơn. Ngược lại, với những nội dung và hà nh vi báo chí bị cấm, cần bổ sung cả việc đưa tin, bà i, hình ảnh có nội dung không phù hợp với tâm sinh lý và sự phát triển của trẻ em. Cũng cần nhìn nhận, việc nà y cần phải quy định cụ thể, minh bạch. Ban soạn thảo đử xuất: Ủy quyửn cho Chính phủ quy định thêm các hà nh vi cấm khác và quy định chi tiết hướng dẫn thi hà nh ở các văn bản dưới luật là không phù hợp. Cần rà soát lại các điửu, khoản giao Chính phủ quy định chi tiết; những nội dung hạn chế quyửn tự do báo chí, quyửn tự do ngôn luận trên báo chí phải được đối chiếu với quy định của Hiến pháp vử các trường hợp hạn chế quyửn con người, quyửn công dân theo hiến định và phải được quy định ngay trong luật.
- Cảm ơn ông vử nội dung đã trao đổi!