Vụ "nước mắm chứa thạch tín vượt ngườ¡ng" và trách nhiệm của báo chí
Tin tức - Ngày đăng : 08:58, 22/10/2016
Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyửn thông Trương Minh Tuấn
* Vừa qua Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng (Vinastas) đã công bố thông tin vử 67% mẫu nước mắm do Hội nà y khảo sát bị nhiễm Arsen vượt mức cho phép. Thông tin nà y được đồng loạt đăng, phát trên nhiửu phương tiện thông tin đại chúng, như có người nói, đã tạo thà nh một chiến dịch truyửn thông gây sợ hãi. Bộ trưởng nhận xét gì vử sự cố truyửn thông nà y ?
- Đúng là một sự cố truyửn thông không bình thường, tôi theo dõi rất kử¹. Trước hết cần chú ý nội dung mập mử mà Vinastas công bố trong Thông cáo báo chí của họ. Sau khi nêu : Đặc biệt, có khoảng 67% mẫu không đạt chỉ tiêu arsen tổng theo quy định của Bộ Y tế. Tuy nhiên khi thử nghiệm 20 mẫu trong số các mẫu khảo sát có arsen tổng vượt ngườ¡ng quy định thì đửu không phát hiện arsen vô cơ. Mặc dù vậy, họ không hử giải thích giữa hai loại arsen hữu cơ và vô cơ loại nà o là độc hại loại nà o là không độc hại, để liửn theo đó kết luận : Theo quy định QCVN 2-8-2011/BYT, hà m lượng arsen (thạch tín) cho phép có trong sản phẩm nước chấm tối đa là 1,0 mg/L. Tuy nhiên kết quả thử nghiệm arsen tổng cho thấy 101/150 mẫu khảo sát (chiếm 67,33%) không đạt quy định của QCVN nà y. Họ còn nhấn mạnh, các mẫu nước mắm có độ đạm cà ng cao, tỉ lệ mẫu có hà m lượng arsen tổng vượt ngườ¡ng quy định cà ng tăng, nhằm ám chỉ sự độc hại của nước mắm truyửn thống. Thông tin nà y đã nhanh chóng được lan truyửn trên các phương tiện truyửn thông với tần số dà y đặc. Ai cũng biết thạch tín là một chất cực độc, thường được sử dụng là m thuốc diệt chuột, nên sự sợ hãi, hoang mang đối với nước mắm bao trùm lên người tiêu dùng. Nếu không xóa tan nỗi sợ hãi nà y thì ngà nh sản xuất nước mắm truyửn thống đứng trước nguy cơ bị phá sản hà ng loạt.
Cần biết, QCVN 8-2:2011/BYT là Quy chuẩn kử¹ thuật quốc gia đối với giới hạn ô nhiễm kim loại nặng trong thực phẩm được ban hà nh theo Thông tư số 02/2011/TT/BYT ngà y 13-01-2011 của Bộ Y tế. Bản Quy chuẩn nà y giới hạn lượng ăn và o hà ng tuần có thể chấp nhận tạm thời tính theo mg/kg thể trọng đối với 6 thứ kim loại nặng, trong đó có Arsen (As), nhưng bản Quy chuẩn có ghi rõ là tính theo Arsen vô cơ, từ đó quy định giới hạn ô nhiễm 6 thứ kim loại nặng trong thực phẩm, trong đó giới hạn arsen trong nước chấm là 1mg/l. Như vậy là bản Quy chuẩn chỉ có quy định giới hạn vử Arsen vô cơ, không có quy định vử Arsen hữu cơ hay Arsen tổng như Vinastas tự đặt ra. Arsen vô cơ mới chính là thạch tín độc hại, còn Arsen hữu cơ là chất tồn tại tự nhiên trong hải sản hay các nguyên liệu là m nước chấm, không độc hại gì đối với cơ thể con người, vì vậy mà không quy định giới hạn. Ngay cả những nước rất chặt chẽ vử an toà n thực phẩm như châu à‚u hay Mử¹ cũng không quy định giới hạn arsen hữu cơ. Kết quả khảo sát của Vinastas vử thạch tín trong nước mắm, nếu công bố một cách trung thực thì phải công bố các mẫu nước mắm được khảo sát không nhiễm thạch tín theo QCVN 8-2:2011/BYT mới chính xác, nhưng họ đã không là m như vậy.
Vử động cơ, sự tùy tiện và sai phạm của những người tổ chức khảo sát và công bố thông tin, liệu có ai đứng đằng sau điửu khiển việc đó, đử nghị các cơ quan chức năng sẽ điửu tra là m rõ. Ở đây tôi chỉ nói vử trách nhiệm của các cơ quan báo chí và các nhà báo. Điửu tôi nói trên đây vử bản Quy chuẩn, bất cứ phóng viên nà o viết vử an toà n thực phẩm đửu nhất định phải biết, chẳng cần đến sự chỉ dẫn của các nhà chuyên môn, bởi vì phóng viên viết vử lĩnh vực nà o đửu phải có kiến thức nửn vử lĩnh vực đó. Trong trường hợp nà y, phóng viên phải nhận ra ngay sự mập mử trong bản Thông cáo báo chí của Vinastas và lẽ ra họ phải lập tức đối chiếu bản QCVN 8-2:2011/BYT, xem trong đó quy định những gì, việc nà y chỉ cần chưa tới 5 phút tra cứu. Nếu phóng viên cẩu thả thì biên tập viên nhất định phải là m điửu đó. Một thông tin liên quan đến tâm trạng của hà ng chục triệu người (tiêu dùng nước mắm) và công ăn việc là m của hà ng chục vạn người (sản xuất nước mắm) mà được đưa một cách cẩu thả không kiểm soát, xin nói thẳng là cơ quan báo chí đó liệu có đáng được công chúng tin cậy? Đó là giả định những cơ quan báo chí và các nhà báo đưa tin trên là lương thiện, chỉ cẩu thả và thiếu chuyên nghiệp mà thôi. Còn việc nếu có sự câu kết để cố ý tạo thà nh một chiến dịch truyửn thông lấy người tiêu dùng là m con tin nhằm là m lợi cho doanh nghiệp nà y gây hại cho doanh nghiệp kia thì trở thà nh một vấn đử khác. Đó không chỉ là sự bất lương mà còn vi phạm pháp luật.
* Có nghĩa là Bộ trưởng đã nhận ra sự câu kết bất lương nà y ?
- Có dấu hiệu. Vì ở đây có sự bất thường. Bất thường ở chỗ, cùng một sự kiện mà một loạt các cơ quan báo chí đửu cẩu thả và thiếu chuyên nghiệp hệt như nhau, thậm chí việc rút tít bản tin cũng na ná như nhau. Một bà i báo, một bản tin viết sai sự thật không phải là cá biệt trong là ng báo nước ta, nhưng người đọc bình thường rất dễ nhận ra cái sai nà o do trình độ, do sự cẩu thả và cái sai nà o do cố ý, thậm chí họ còn dễ dà ng nhận ra sự dối trá trong những cái không sai nhưng sự thật bị cắt xén, bị che giấu. Người đọc bình thường cũng dễ nhận ra đâu là cái sai do tai nạn nghử nghiệp của một nhà báo riêng lẻ, đâu là sự dối trá hùa theo đám đông có chủ đích. Cơ quan quản lý truyửn thông lẽ nà o lại không nhận ra những điửu mà người đọc bình thường cũng dễ nhận ra. Nhưng cơ quan quản lý của Nhà nước không kết luận dựa và o trực giác, dựa và o sự suy diễn cảm tính. Phải điửu tra mới ra chứng cứ để kết luận.
* Thưa bộ trưởng, một số nhà chuyên môn vử an toà n thực phẩm đã lên tiếng trên các phương tiện thông tin đại chúng khẳng định sự vô hại của Arsen hữu cơ. Nhiửu báo cũng bắt đầu phản bác lại thông tin của Vinastas. Có vẻ như thông tin đang bị đảo ngược ?
- Vấn đử là sự đồng loạt của thông tin ban đầu. Như tôi đã nói, nếu như các cơ quan báo chí đưa thông tin ban đầu đó không cẩu thả hoặc cố tình bẻ cong sự thật thì đã không có sự lan truyửn tai hại như vậy. Sự phản bác của các nhà chuyên môn và những bà i phân tích ngược lại sau đó của một số báo, đối với công chúng chỉ là sự tranh cãi, phản biện, đúng sai chưa ngã ngũ, bởi vậy không đủ tác dụng đảo ngược thông tin. Tôi còn nghe nói có thể những người tổ chức chiến dịch truyửn thông nà y bảo với nhau rằng chỉ cần thông tin ban đầu đó tồn tại trên báo điện tử và i ngà y, sau đó dù có bị gỡ bử thì cũng đã đạt được mục đích gây sợ. Bởi vậy, dù sai phạm đã thấy như tôi nói ở trên, nhưng các cơ quan Nhà nước có liên quan cần điửu tra là m rõ động cơ, truy ra sự câu kết, xác định mức độ sai phạm và hậu của của sai phạm để xử lý nghiêm minh và thông báo đồng loạt trên các phương tiện thông tin đại chúng. Chỉ đến khi ấy mới thực sự xóa tan được nỗi hoang mang, sợ hãi của người dân, mới cứu được ngà nh sản xuất nước mắm truyửn thống thoát khửi cơn điêu đứng.
* Nhiửu người cho rằng đang có một cuộc chiến giữa các doanh nghiệp sản xuất nước mắm công nghiệp và các doanh nghiệp sản xuất nước mắm truyửn thống và một bộ phận truyửn thông cũng đang chia thà nh hai phe, phe nà o cũng ăn tiửn doanh nghiệp. Bộ trưởng có ý kiến gì vử chuyện nà y?
- Tôi cũng nghe như vậy, nhưng không nên kết luận tùy tiện. Nước mắm công nghiệp hay nước mắm truyửn thống, nếu bảo đảm những điửu kiện vử an toà n thực phẩm, đửu là những sản phẩm hà ng hóa hợp pháp đáp ứng những khẩu vị khác nhau của người tiêu dùng. Các doanh nghiệp có quyửn cạnh tranh là nh mạnh để phát triển trong khuôn khổ của Luật Cạnh tranh. Cũng như đối với các sản phẩm khác, việc thông tin trung thực, khách quan vử chất lượng nước mắm công nghiệp hay nước mắm truyửn thống là điửu bình thường của báo chí, không nên suy diễn báo chí hễ khen hay chê đửu ăn tiửn doanh nghiệp. Các nhà báo chính trực khen ai thì khen đúng, chê ai thì chê đúng. Các bạn có thể yên tâm, công chúng không bao giử nhầm lẫn, cơ quan quản lý báo chí cũng không nhầm lẫn. Mùi vị tiêu cực trong là ng báo là dễ phát hiện nhất, và như dân gian thường nói, cây kim trong bọc trước sau gì cũng lòi ra. Bộ Thông tin và Truyửn thông đang phối hợp với các cơ quan chủ quản báo chí quyết là m trong sạch đội ngũ những người là m báo để bảo vệ sự trong sáng và niửm tự hà o của đội ngũ những người là m báo chân chính, trong đó có việc loại bử những phần tử lạm dụng quyửn tự do báo chí, bẻ cong ngòi bút để tiếp tay cho các thủ đoạn cạnh tranh không là nh mạnh của một bộ phận doanh nghiệp hoặc phục vụ các nhóm lợi ích một cách phi pháp.
* Xin cám ơn Bộ trưởng.
PV