Bình luận bóng đá, đừng vượt ngưỡng!

Người xem truyền hình muốn được BLV bàn thêm về những pha bóng ở góc độ chiến thuật, kỹ thuật. Ảnh: VTV

Người hâm mộ Việt Nam thông qua nỗ lực của ngành truyền hình cũng được tiếp cận với 64 trận đấu và những thông tin bên lề thú vị của sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh này. Bên cạnh những món ngon trong “bữa đại tiệc” World Cup, đây đó cũng có lời ta thán về vài hạt sạn: câu chuyệnbình luận!

Phải nói ngay rằng, những bình luận viên (BLV) trong các buổi tường thuật hoặc bình luận cùng với nhiều chuyên gia khách mời đã giúp khán giả thưởng thức các trận cầu hay hơn. Họ cũng phải “lao tâm khổ tứ” chuẩn bị tài liệu, dữ liệu.

Họ phải ngồi trước màn hình, căng tai để nghe, căng mắt để xem diễn biến và đọc dữ liệu tổng hợp trong sổ tay, trên mạng (thậm chí có thể phải đọc cả tin nhắn, chat... từ lãnh đạo, đồng nghiệp), rồi phải giữ cho cảm xúc tinh khôi, giọng nói khỏe khoắn để tác nghiệp. Chuẩn bị cả kiến thức, tâm thế lẫn sức khỏe để thức khuya cả tháng trời, lao động nghề báo của nhiều BLV quả rất vất vả, không dễ dàng.

Tuy nhiên, vì người hâm mộ quá yêu bóng đá nên đôi lúc đôi chỗ, những sơ sót, những cái “tật” của các BLV rất dễ bị nặng lời.

Cần có kỹ năng diễn đạt khi bình luận và phải ứng khẩu. Ảnh: TL

Đao to búa lớn trong ngôn từ

Đã làbình luận và phải ứng khẩu, tất nhiên, cần có kỹ năng diễn đạt. Không phải ai cũng có thể nói trước máy liên tục hàng giờ mà không bị lỗi và lúc nào cũng có thể bay bổng. Các BLV luôn biết khai thác những kỹ thuật ngôn từ. Đây là một nỗ lực sáng tạo đáng quý, nhưng trong một số trường hợp, họ quá lạm dụng gây khó chịu cho khán giả.

Những khoảnh khắc mà cảm xúc của người hâm mộ dâng cao, các BLV cũng khó kìm được những từ “mạnh” để diễn đạt sự kiện: Ác mộng, cơn địa chấn, bế tắc, bẽ mặt, thất vọng, nhục nhã...

Vì muốn làm mới cấu trúc câu, muốn chơi chữ, điệp từ trong diễn đạt, nhiều BLV hay rơi vào lối nói màu mè không cần thiết. Ví dụ: “Có vẻ như quyết định của trọng tài đã không chính xác. Nhưng cú sút phạt của Dzyuba thì vô cùng chính xác!”; “Abu Bakar không phải là một thủ môn tồi, nhưng hôm nay anh đã đối mặt với các tiền đạo xuất sắc của Việt Nam. Một buổi tối ác mộng của Abu Bakar!”; “Người ta thường nói hữu dũng thì vô mưu nhưng đường chuyền của Hữu Dũng đã mang đến 1 thông điệp khác, một đường chuyền đầy mưu mẹo và thông minh!”

Những người khắt khe về câu chữ có thể nhận ra nhiều lỗi sử dụng ngôn ngữ trong bình luậnbóng đá: Nào là kiểu diễn đạt ảnh hưởng văn Tây, nào là chuyện dùng từ chưa chính xác, nào là chuyện bị quán ngữ chi phối v.v.. Nhưng đây chưa phải là những sơ sót mà khán giả khó chịu nhất...

Tại World Cup 2018 vừa qua, VTV đã mời những hotgirl tham gia bình luận một số trận đấu nhưng không nhận được nhiều sự ủng hộ của khán giả. Ảnh: TL

Khoe kiến thức và sai kiến thức

Thời đại số tạo điều kiện cho các phóng viên làm tường thuật - bình luận bóng đá nhiều thuận lợi trong việc xử lý dữ liệu. Hiện nay, các dữ liệu bóng đá lịch đại và đồng đại đều có trên mạng Internet. Lịch sử các lần gặp mặt giữa hai đội, các cầu thủ tiêu biểu, thành tích tiêu biểu v.v.. không khó để tra cứu.

Vì có trong tay tư liệu, kết hợp với tra cứu trực tuyến, nhiều BLV phải tranh thủ nói thật nhiều dẫn đến nói quá nhiều, quá say sưa ngay khi các pha bóng hay đang diễn ra, ảnh hưởng tới chuyện thưởng thức của khán giả. Mặt khác, do tìm hiểu và có kiến thức chuyên môn nhất định, nhiều BLV thường tỏ ra là những người thông thái.

Đôi lúc, cách bàn về trận đấu của anh ta giống như một người đang chỉ đạo trận đấu, thậm chí... dạy dỗ cả HLV đang điều hành thế trận. Tất nhiên, khán giả biết rằng, với những sân chơi bóng đá quốc tế, HLV là những chuyên gia lớn, mà ngay cả “ao làng” vùng Đông Nam Á, BLV cũng không thể đổi vai và “sóng” truyền hình cũng không thể đến tai được HLV hay cầu thủ để chỉ đạo được!

Hiện tại các BLV nước ngoài vẫn được đánh giá cao hơn BLV trong nước do họ bình luận khách quan và công tâm hơn. Ảnh: TL

Bình luận kiểu “huề vốn”

Ngược lại với kiểu bình luận “chỉ đạo” trận đấu là lối bình luận nói những điều ai cũng biết, cũng thấy, cũng nhận ra. Hoặc khi không lý giải được, thì thường dùng những cách nói “ba rọi”: “Biết sao được, bóng đá là thế!”.

Người xem truyền hình rất muốn được BLV bàn thêm về những pha bóng ở góc độ chiến thuật, kỹ thuật bằng hiểu biết chuyên môn để việc thưởng thức bóng đá thú vị chứ nếu BLV nói những gì ai cũng biết, cũng thấy, thậm chí, nói không hay về những điều ai cũng thấy qua hình ảnh trên màn hình thì... cần gì có BLV!

Truyền hình không phải là phát thanh. Khán giả truyền hình không cần BLV miêu tả: Những giọt nước mắt của cổ động viên, những va chạm sai luật của cầu thủ, những quyết định của trọng tài v.v.. trong một số tình huống cần được BLV bàn thêm để mở rộng thông tin. Người xem không cần anh miêu tả, thậm chí có khi miêu tả quá dở hoặc dùng từ sai về bản chất.

Trong hiệp 1 trận Thụy Điển gặp Đức ở vòng bảng, trong một pha tranh chấp, một cầu thủ Thụy Điển vô tình đạp nguyên phần giày đinh vào mặt của tiền vệ Rudy khiến cầu thủ này bị chảy máu mũi. BLV sau đó đã nói: “Máu đã chảy. Vầng, không chỉ mồ hôi mà cả máu đã đổ”.
“Máu chảy”, “máu đổ” là hình ảnh có tính tượng trưng cho bạo lực, chứ không phải chuyện chấn thương chảy máu bình thường thế này!

Tương tự như vậy, khi BLV nói: “Trong hiệp 2 này, các cầu thủ Thụy Sĩ như húc đầu vào tường” là ý muốn nói các cầu thủ Thụy Điển - đối phương của họ - tổ chức phòng ngự quá chặt chẽ bên phần sân nhà, Thụy Sĩ chưa có cách nào xuyên thủng. Nhưng cách dùng thành ngữ “húc đầu vào tường” trong trường hợp này là sai!

Bình luận bóng đá là nghề “làm dâu... trăm họ”. Ảnh minh họa

Để tình cảm chi phối

BLV bóng đá trên truyền hình cũng là con người bình thường, vẫn có thể yêu thích những đội bóng cụ thể nào đó, nhưng khi làm công việc bình luận - tường thuật, để tôn trọng và phục vụ hàng triệu khán giả vốn có nhiều sự chọn lựa khác nhau, anh ta nên ở thế trung lập, trung tính. (Tất nhiên, cũng có một số ngoại lệ: Khi BLV tham gia tường thuật - bình luận trong một trận đấu quốc tế có đội tuyển quốc gia Việt Nam dành cho khán giả truyền hình Việt Nam, họ nên thể hiện tình cảm yêu nước và bình luận như một cổ động viên của đội tuyển quốc gia).

Nhiều BLV tỏ ra ở thế trung lập khi tham gia bình luận, nhưng khen chê theo chiều hướng trận đấu: Khi một đội có thế trận tốt hơn và nhất là khi có bàn thắng, các BLV ấy thấy cái gì ở họ cũng hoàn hảo, còn đối phương thì có bao nhiêu điểm yếu. Nhưng khi thế trận đổi chiều thì họ lại bàn ngược lại với phần bình trước đó.

Ví dụ, trong trận đấu lượt cuối bảng F, khi Hàn Quốc bất ngờ thắng đương kim vô địch Đức 2 - 0, những phút cuối trận, nhiều BLV quá phấn khích nên khai thác liên tục các hình ảnh ẩn dụ: “Những nốt thánh thót của các bản giao hưởng lạc nhịp trước các vũ điệu K-pop”; “Xúc xích trở nên nhạt nhẽo trước sự biến hóa đầy gia vị của kim chi”; “Bia Đức không đủ hương vị, không đủ nồng độ để khiến chúng ta say như rượu Sochu”; “Xe tăng tuột xích bỗng trở nên vô dụng trước dàn “hậu duệ mặt trời” đỏ chói” v.v..

Báo chí dữ liệu hiện đại cung cấp các con số thú vị hơn và được trực tiếp đo lường khi trận đấu diễn ra. Ví dụ, tốc độ gió, thời lượng kiểm soát bóng, số đường chuyền thành công của cầu thủ các đội, số thẻ phạt, số lần bị phạt góc v.v...

Trong trận đấu ở vòng loại trực tiếp 1/8 giữa đội tuyển Thụy Sỹ và đội tuyển Thụy Điển, do trận đấu kéo dài không có bàn thắng, hai bên so kè nhau, BLV nói đi nói lại nhiều lần ý này (ghi nguyên văn): “Như chúng tôi đã nói ở hiệp 1, nếu Thụy Điển ghi bàn trước thì sẽ gây rất nhiều khó khăn cho đội Thụy Sỹ” hoặc: “Phải nói là ở những trận đấu quan trọng như thế này, đội nào bị ghi bàn trước sẽ rất khó khăn!”.

Trong các trận đấu quốc tế như FIFA World Cup 2018, đôi lúc đôi chỗ, BLV không ngăn được cảm xúc và để tình cảm chi phối, một số khán giả truyền hình cảm thấy khó chịu về điều đó.

Phan Văn Tú/Người làm báo