Chuyện người đánh nhạc võ 45 trống
Mỹ thuật - Nhiếp ảnh - Ngày đăng : 09:37, 12/04/2019
Huyền thoại nhạc võ
Trong kho tàng võ cổ truyền Việt Nam, võ Bình Định được tách thành một hệ phái riêng và rất độc đáo. Người đời sau vẫn thường gọi môn phái đó là võ Tây Sơn, hoặc võ Bình Định. Trong các môn võ cổ truyền dành cho chiến đấu chống giặc ngoại xâm của quân đội Tây Sơn, có một tuyệt chiêu mà ít môn phái võ thuật nào trên thế giới có được, đó chính là “nhạc võ”. Nhạc võ là phương pháp dùng âm thanh để nâng cao khí thế quân đội, tăng cường ý chí chiến đấu của binh lính Tây Sơn khi xung trận. Hiện nay, ở Bảo tàng Quang Trung có võ sư Nguyễn Thị Thuận và một vài môn sinh ưu tú sử dụng bộ trống gồm 12 chiếc để đánh theo nội dung bài võ.
Khi biểu diễn bài nhạc võ này, người biểu diễn phải dùng tất cả các bộ phận tay chân để đánh vào 12 chiếc trống theo nhịp của bài võ như cổ tay, nắm tay cho đến cùi chỏ và đôi chân... Theo lý thuyết, 12 chiếc trống ứng với 12 con giáp, hoặc 12 tháng trong một năm. Do vậy, những chiếc trống có độ lớn nhỏ khác nhau.
Nhờ kỹ thuật bịt da điêu luyện nên độ căng của trống tạo thành tiếng trống trầm bổng khác nhau. Khi đánh nhạc võ có âm thanh của các nhạc khí khác phụ trợ như đàn nhị, kèn, chũm chọc (não bạt hay xụp xỏa), tạo thành những âm điệu đặc thù cho từng bài võ. Khi thì hùng dũng, chỉnh tề; khi thì khoan thai, êm đềm, vui tươi; khi hành quân thì tiếng trống giục giã; khi tấn công thành lũy thì tiếng trống khẩn trương, gấp gáp. Hoặc chiến thắng thì tiếng trống như phấn chấn, náo nức, reo hò, cổ vũ...
Nhạc võ Tây Sơn trong khi hành quân thường có thêm chiếc trống đại (trống cái) và chiêng lớn. Khi đánh chiêng, trống lớn hòa âm với nhạc võ của 12 chiếc trống sẽ tạo nên một bầu không khí hào hùng, nâng cao tinh thần cho binh sĩ xông trận quyết chiến.
Tương truyền, ngày trước, khi ra trận, người sử dụng nhạc võ Tây Sơn dùng chiếc dùi trống có chiều dài khoảng 30cm. Những chiếc trống được đặt lên xe đẩy. Dùi trống vừa dùng để đánh trống, vừa làm vũ khí tấn công quân địch khi xung trận. Võ sư sử dụng tuyệt chiêu nhạc võ khi ra một chiêu thức là có thể đánh được cùng lúc 4 cái trống.
Người đánh trống không bao giờ ngồi mà chỉ đứng, 2 tay vừa múa võ, vừa đánh trống, có lúc nhịp điệu cực nhanh như cả 12 chiếc trống được 12 người đánh một lúc. Trong hàng ngũ tướng sĩ Tây Sơn thời ấy được sử sách lưu truyền về tài nghệ đánh nhạc võ là một nữ cao thủ tên gọi Thị Dần của đạo quân tóc dài Bùi Thị Xuân.
Ngoài Thị Dần còn có một nữ tướng khác tên là Châu Thị Đăng, vợ của Trần Văn Kỷ, một danh sĩ dưới thời Tây Sơn Tam kiệt. Bà Đăng nổi tiếng vì có biệt tài dùng kiếm để chém xả vào các mặt trống bằng đồng, tạo nên từng tràng, từng chuỗi âm thanh rờn rợn, liên hoàn, lúc khoan, lúc nhặt, làm cho kẻ thù kinh hồn khiếp vía. Khi nghe bà Đăng biểu diễn ngón nhạc võ độc chiêu này, nhiều người cứ ngỡ đó là một dàn nhạc gồm rất nhiều nhạc công tài hoa cùng diễn tấu.
Nhạc võ Tây Sơn có tất cả 72 bài múa võ đánh trống. Tuy nhiên, đến nay, hầu như đã thất truyền gần hết, chỉ còn lại 4 bài trong số 72 bài lưu truyền đến tận ngày nay ở Bình Định.
Nhạc võ chân truyền
Năm 1978, tỉnh Nghĩa Bình (gồm Quảng Ngãi và Bình Định) có tổ chức một hội nghị nghiên cứu về phong trào nông dân Tây Sơn và anh hùng dân tộc Quang Trung-Nguyễn Huệ, tại thị xã Quy Nhơn (nay là thành phố Quy Nhơn), võ sư Đinh Văn Tuấn là người đã tham gia và đóng góp công sức vào việc sưu tầm, cung cấp nhiều tài liệu về nhà Tây Sơn. Ông cũng là người được cho là có bài nhạc võ Tây Sơn 45 trống.
Võ sư Đinh Văn Tuấn sinh năm 1942, ở thôn An Vinh, xã Bình An, huyện Tây Sơn, nơi nổi tiếng có những lò võ cổ truyền lừng danh đất Bình Định xưa. Đinh Văn Tuấn được thọ giáo 3 vị võ sư nổi danh là võ sư Đinh Hề, tức Hương kiểm Mỹ, là em ruột ông nội của Đinh Văn Tuấn. Người thứ hai là võ sư Hồ Ngạnh, ở Thuận Truyền và người thứ ba là võ sư Ấm Hổ, ở An Thái (thị xã An Nhơn).
Được 3 người thầy giỏi tận tâm truyền dạy, võ thuật của Đinh Văn Tuấn rất điêu luyện. Nhưng võ sư Tuấn chỉ âm thầm dạy võ cho những người đệ tử thân tín nhất mà ông tin tưởng. Nghề chủ yếu của ông vào thời kỳ này là khám bệnh, bốc thuốc chữa các chứng về xương, bong gân, trật khớp...
Khoảng những năm 1990 và 1992, Liên đoàn võ cổ truyền Việt Nam tại Pháp có mời võ sư Kim Dũng và võ sư Đinh Văn Tuấn sang truyền dạy và trao đổi kinh nghiệm cho các học trò từ các nước châu Âu, Bắc Mỹ đang theo học võ cổ truyền Việt Nam.
45 trống thất truyền…
Đánh nhạc võ 12 trống, 16 trống đã rất khó, đánh nhạc võ 45 trống cho đến nay gần như “chỉ nghe lời đồn”. Theo Võ sư Tuấn, dàn trống 45 chiếc gồm 5 trống chầu, 24 trống chiến và 16 trống lỡ. Phương pháp đánh theo trận pháp bát quái, ngũ hành, sử dụng bộ pháp tứ hành thủ âm. Sử dụng cả hai bàn tay sấp ngửa, nắm đấm, cổ tay, cùi chỏ, chân, đầu gối và đầu... để đánh. Để đánh được, đòi hỏi người đánh phải có võ công thâm hậu, nội lực dồi dào, sự khéo léo, nhanh và chính xác cả về thủ pháp và bộ pháp. Người đánh được 45 trống cùng lúc theo một bài bản đòi hỏi sự khổ luyện công phu, đồng thời, có tài năng bẩm sinh và sự khéo léo của kỹ thuật.
Võ sư Tuấn là hậu duệ của ông Đinh Văn Nhưng (còn gọi là ông Chảng - thầy dạy võ của 3 anh em nhà Tây Sơn). Ông Chảng người làng rèn Bằng Châu – nay thuộc phường Đập Đá, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, là người có võ nghệ cao cường, khí phách ngang tàng, cương trực. Tương truyền, khi nhà Tây Sơn lên ngôi Hoàng đế, đã mời ông đến để phong tước, nhưng ông Chảng không nhận. Môn luyện võ bằng trống cũng bắt nguồn từ võ sư Chảng. Võ sư Tuấn là truyền nhân đời thứ 8 của dòng họ Đinh.
Thời ấy môn luyện võ bằng trống (nhạc võ) không được lưu truyền rộng rãi trong dân gian, chỉ tồn tại qua những bậc tiền bối trong làng võ ở Bình Định mà hiện nay, đa số họ đã qua đời. Võ sư Đinh Văn Tuấn được truyền thụ môn luyện võ bằng trống chủ yếu từ hai võ sư thời ấy là Hương kiểm Mỹ và Hồ Ngạnh. Thầy Hương kiểm Mỹ chuyên luyện bộ chân, thầy Hồ Ngạnh chuyên luyện tay roi.
Khi kết hợp thuần thục chân ngựa, tay roi thì rất dễ thực hành trên dàn trống. Người luyện nhạc võ Tây Sơn thường bắt đầu với 3 chiếc trống, sau khi nhuần nhuyễn, bài tập được tăng lên 6 trống, rồi 9 trống, 12 trống..., số trống cứ tăng cho đến khi nào vòng trống xung quanh rộng ra hết tầm di chuyển của võ sĩ thì thôi. Võ sư Tuấn có thể luyện võ với 45 chiếc trống được xếp thành hai tầng xung quanh.
Võ sư Tuấn từng xuất bản một số sách võ thuật và y thuật, trong đó có biên soạn về cách đánh nhạc võ Tây Sơn 45 trống. Ông cũng từng đề xuất với ngành Thể thao tỉnh Nghĩa Bình (cũ) mở lớp võ cổ truyền để truyền dạy tuyệt chiêu võ nhạc Tây Sơn, nhưng không được các quan chức thời ấy nhiệt tình ủng hộ. Từ đó đến nay, chưa thấy có người đánh được nhạc võ Tây Sơn 45 trống.