''Giải phóng'' - Sự thật của một chiến thắng!
Mỹ thuật - Nhiếp ảnh - Ngày đăng : 10:32, 09/04/2021
Niềm vui ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Ảnh: Tư liệu.
Từ “vali” tư liệu gồm các cuộc trò chuyện, phỏng vấn... lưu trong 14 cuốn sổ ghi chép, 20 băng cassette, cuối năm 1975, ngay khi trở về quê hương, ký giả Tiziano Terzani đã viết Giải phóng. “Mỗi sự việc, mỗi câu chữ, mỗi cái tên tôi ghi lại ở đây đều đã được kiểm chứng ở mức độ tối đa nhất có thể, trong một tình huống vừa khó vừa hỗn độn. Không có lý do gì để hư cấu hoặc tưởng tượng dù chỉ là một chi tiết nhỏ.” – Tiziano Terzani chia sẻ.
Giải phóng đã được John Shepley dịch từ tiếng Itali sang tiếng Anh và Nxb New York: St Martin’s Press xuất bản năm 1976. Năm 1997, cuốn sách được tái bản tại Thái Lan với tên Sài Gòn 1975: 3 ngày và 3 tháng. Năm 2019, Giải phóng đến với độc giả Việt Nam khi Nxb Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành với bản dịch của dịch giả Nguyễn Hiền Thu.
Với 450 trang truyện ký cùng cách quan sát tỉ mỉ, tinh tế, cách kể chuyện dí dỏm, sắc sảo của một ký giả nước ngoài, Giải phóng tái hiện khách quan, chân thực chiến thắng của quân và dân ta cũng như sự thất bại thảm hại của đế quốc Mỹ và chế độ Việt Nam Cộng hòa qua ba phần: Những ngày trước đó, Ba ngày làm tổng thống và Ba tháng sau. Ở đây, tác giả đã miêu tả quá trình tiến hành cuộc di tản hỗn loạn của quân Mỹ và sự sụp đổ của chế độ Việt Nam Cộng hòa; tập trung phản ánh quá trình tiếp quản Sài Gòn sau ngày giải phóng với những vấn đề cụ thể như: ổn định tình hình chính trị; khắc phục thiệt hại kinh tế, chiến dịch chống văn hóa đồi trụy do lối sống của Mỹ để lại, đăng ký cán bộ, sĩ quan, binh lính ngụy để đào tạo lại, chống các thành phần ngoan cố... Cùng với đó, tác giả còn thể hiện sâu sắc “sợi chỉ đỏ” - chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa nhân đạo - xuyên suốt trong quá trình đấu tranh cách mạng giành độc lập dân tộc và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của Việt Nam, dù ông mới sống 5 năm ở dải đất hình chữ S này.
Giải mã sự thật
Thật thú vị khi Giải phóng đã dẫn dắt độc giả bước vào khúc hoan ca đặc biệt của người Sài Gòn bằng nhiều câu chuyện được tác giả trực tiếp ghi nhận, phỏng vấn mà không hề sa vào lối viết thống kê, khô cứng. Cũng bởi, tác giả đã dành nhiều trang viết về diễn biến tâm lý, cảm xúc của người Sài Gòn và đan xen cả cảm xúc, bình luận theo góc nhìn của tác giả. Đấy là, ngay từ đầu, cuốn sách đã dành hơn 100 trang kể về không khí Sài Gòn trước ngày giải phóng – một không khí ngột ngạt, hoang mang của những cảnh tháo chạy hỗn loạn. Vì lẽ gì đây? Ấy là vì: “người Mỹ đã nói về một “cuộc thảm sát đẫm máu” khủng khiếp có thể sẽ xảy ra ở Sài Gòn, nếu Việt Cộng tiến công vào thành phố.” – (Giải phóng – Tất cả trong bể máu).
“Thực tế” nực cười được Mỹ và chế độ VNCH Sài Gòn dựng lên này vốn được không ít tài liệu, cuốn sách khác nhắc đến nhưng để có được sự lý giải về sự thật một cách khách quan, thấu đáo và thuyết phục thì không phải tài liệu nào cũng làm được như Giải phóng. Cũng bởi lẽ, tác giả Tiziano Terzani là một nhân chứng lịch sử, trực tiếp mắt thấy, tai nghe về giây phút Việt Cộng tiến vào giải phóng Sài Gòn. Cũng là một người mang mối hoài nghi bởi tuổi thơ từng bị ám ảnh về ngày giải phóng ở châu Âu không có niềm vui mà chỉ đẫm nỗi đau, sự làm nhục phụ nữ thế mà khi được chứng kiến giây phút Sài Gòn giải phóng Tiziano Terzani đã thay đổi cách nhìn, cách nghĩ để rồi nhận ra: giải phóng Sài Gòn là cuộc hành quân đầy trật tự, kỷ luật của một đội quân chính nghĩa, vừa kiên trung, dũng cảm vừa nhân ái khoan dung bằng chính sách khoan hồng, hòa hợp dân tộc.
Vì thế, Giải phóng đã trực tiếp phơi bày một sự thật: không có cái gọi là “cuộc thảm sát đẫm máu”, hay một “quái vật” nào tấn công Sài Gòn trong những ngày giải phóng. Bởi thế, lẽ đương nhiên sẽ không bao giờ có chuyện bắn những kẻ cộng tác với địch, những cảnh sát hay những kẻ tra tấn. Còn những sự thanh toán, trả thù lẫn nhau, việc lùng bắt người theo chủ nghĩa phát xít hay làm nhục kẻ bại trận trước công chúng... cũng chỉ là sự đặt điều.
Sự thật thì Sài Gòn trong ngày giải phóng toàn là nụ cười, niềm vui phơi phới của những “khuôn mặt mới” như: nông dân, công nhân, những người trẻ tuổi, du kích, bộ đội... Chứng kiến sự thật này, ký giả phương Tây bị cuốn theo cái vẫy tay thân thiện của những người chiến sĩ Việt Cộng ngồi trên xe tăng tiến vào Sài Gòn có tuổi đời rất trẻ (từ 16 đến 18 tuổi), có nước da xanh, mặc bộ quân phục rộng thùng thình, quá khổ. Cũng những người chiến sĩ ấy, họ đã ngăn cản một đại tá Việt Nam Cộng hòa cố tự tử, quy phục đội binh sĩ Việt Nam Cộng hòa định chống đối... “Bộ đội giải thích rằng chính đế quốc Mỹ đã buộc các binh sĩ và cảnh sát phải cầm súng chống lại nhân dân của họ, bây giờ họ chỉ là nạn nhân.”, ký giả phương Tây thốt lên để rồi đanh thép khẳng định: “Bây giờ, họ đã đến đây, Việt Cộng. Những chàng trai nông dân tốt bụng, tươi cười, được nuôi dạy theo phương pháp truyền thống. Họ luôn trả lời bất kỳ câu hỏi nào bằng việc gọi tất cả mọi người là “anh””. Và, “Trong vài giờ, khoảng cách của sự không biết, sự sợ hãi và sự im lặng giữa miền Bắc và miền Nam, đã được xóa hết. “Kẻ thù Việt Cộng vô danh ” đã trở thành một người mà mọi người biết, là con của người hàng xóm, là anh của chính họ, là một người thân, một người Việt Nam giống như mọi người khác. Ngay cả cái tên cũng biến mất. Từ ngày hôm đó, mọi người không còn nói về “Việt Cộng” nữa. (Giải phóng – Việt Cộng đã đến gần).
“Việt Nam luôn là một nước!”
Giải phóng có một chi tiết được tác giả đặc biệt nhấn mạnh. Đó là số đông chiến sĩ tiến vào Sài Gòn ngày 30/4 là người miền Bắc Việt Nam để từ đó ông nhấn mạnh rằng: “Bộ đội đến Sài Gòn từ miền Bắc là quê hương của họ... Bộ đội là người nông thôn đến thành phố chứ không phải người nước ngoài đến. Sài Gòn được giải phóng chứ không phải bị xâm lược. Quân đội giải phóng là người Việt Nam, giống như những người đến giải phóng. Họ không phải là lực lượng nước ngoài đến chiếm đóng.” Bởi vậy, “Đối với người Việt Nam, Việt Nam luôn là một nước. Người dân miền Nam và miền Bắc có chung ngôn ngữ, thói quen giống nhau, văn hóa giống nhau trong nhiều thế kỷ, họ đã cùng chiến đấu chống những kẻ thù.”
Cuốn sách “Giải phóng” của tác giả Tiziano Terzani.
Ảnh: Miên Thảo
Cũng chính vì thế tác giả thấy mình thật may mắn khi được bắt gặp sự ngạc nhiên của những người một nhà lâu ngày gặp lại: Những chiến sĩ giải phóng trẻ tuổi thì ngạc nhiên vì lần đầu được nhìn thấy một Sài Gòn với các dinh thự, đại lộ, khách sạn; với những chiếc honda, cửa hàng, rạp chiếu phim… Người dân Sài Gòn thì ngạc nhiên đến “thẫn thờ” vì trước đó “họ luôn lo sợ một trận đánh đẫm máu và có thể trở thành một cơn ác mộng thì nay họ đã được giải tỏa tâm lý.”
Chẳng phải sao: “Từ vỉa hè và ban công, chị em phụ nữ nhìn ngạc nhiên, thẫn thờ vào những cái đầu của chiến sĩ Việt Cộng nhô lên trên tháp pháo xe tăng. Họ nhìn các cô mỉm cười và giơ tay vẫy. Nỗi căng thẳng và sợ hãi trong các cô tan biến.”
Từ đây, trước mắt ký giả phương Tây chỉ còn những niềm vui, những nụ cười cứ nối tiếp như một giấc mơ. Những chiến sĩ Việt Cộng trẻ mỉm cười vẫy tay chào. “Giữa những âm thanh chói tai của những chiếc xe tăng xả khói xanh và bụi, tôi không thấy gì ngoài những nụ cười – những nụ cười và những cánh tay đang vẫy.
Tôi chạy, tôi nhảy lên xe tăng, đi nhờ xe Jeeb và đi khắp thành phố.”, Terzani viết về những niềm vui, không chỉ của người Việt mà cả với một nhà báo phương Tây như ông từng bị chính quyền Nguyễn Văn Thiệu trục xuất song vẫn tìm cách ở lại để trở thành số ít những nhân chứng lịch sử nước ngoài hiện diện ở thời khắc Sài Gòn được giải phóng.
Đặc biệt, niềm vui của Sài Gòn khi Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng được ký giả phương Tây thu gọn trong một câu mà nén đủ mọi cung bậc cảm xúc giây phút chuyển giao: “Sài Gòn từ một thành phố câm nín như... thành phố ma, bỗng sực tỉnh”. Vậy, Sài Gòn bắt đầu sực tỉnh như thế nào? Terzani lần lượt thu vào ống kính của mình một giây phút ban đầu có phần e dè khi cánh cửa chính và cửa sổ được mở chầm chậm, người dân nhìn một cách hiếu kỳ để sau đó “cả Sài Gòn tràn ra đường phố”. Đó là, các binh sĩ của quân lực Việt Nam cộng hòa vẫn mặc quân phục sau khi đầu hàng vui vẻ tiến vào thành phố giữa các chiến sĩ Việt Cộng. Các cặp nam thanh nữ tú đèo nhau trên những chiếc xe moto chạy theo đoàn xe bọc thép vừa chỉ đường cho bộ đội, vừa hò hét, hối thúc những người còn lưỡng lự rời nhà ra phố. Trên đại lộ Công Lý, một người mặc áo linh mục chạy đến một chiếc xe tăng, trèo lên xe và ôm các chiến sĩ. Giữa đám đông ở đường Lê Văn Duyệt, một phụ nữ cao tuổi đội chiếc nón nông dân ôm chầm một du kích trẻ: “Hòa bình! Hòa bình rồi” – bà khóc...
Sự thật của một chiến thắng ngày 30/4/1975 - ngày giải phóng Sài Gòn, thống nhất đất nước đã được nhà báo Terzani lý giải trong cuốn truyện ký mang tên Giải phóng bằng những trải nghiệm thực tế mang đầy sức thuyết phục như thế!