Cơ hội đẩy nhanh việc “hồi sinh” cầu Long Biên

Ngã rẽ mới cho cây cầu cũ

Trải qua hơn 120 năm khai thác, sử dụng, cầu Long Biên nhiều lần được khôi phục, gia cố, sửa chữa do bị chiến tranh phá hoại cũng như bị hư hỏng kết cấu vì quá tải. Năm 2021, cầu Long Biên được rót 8,5 tỷ đồng, năm 2022 được khoảng hơn 9,7 tỷ đồng, bao gồm cả kinh phí bảo dưỡng cầu đường sắt, cầu đường bộ và kinh phí tuần cầu, bảo vệ cầu.

Trước đó, năm 2016, Bộ GTVT triển khai đầu tư, sửa chữa cầu Long Biên tại dự án “Khôi phục cầu Long Biên giai đoạn 1, gia cố đảm bảo an toàn cầu Long Biên phục vụ vận tải đường sắt đến năm 2025” với tổng mức đầu tư hơn 256 tỷ đồng.

Tuy nhiên, chủ yếu sửa chữa các hư hỏng lớn, đảm bảo an toàn khai thác vận tải đường sắt trong thời gian chờ cầu riêng cho đường sắt được xây dựng mới theo tuyến đường sắt đô thị Yên Viên - Ngọc Hồi. Vì vậy, phần đường bộ chưa được đầu tư nhiều.

Trong tháng 5 vừa qua đã xảy ra 2 vụ sập tấm đan trên cầu, với lỗ thủng "người chui lọt", uy hiếp an toàn giao thông, khiến dư luận một lần nữa lên tiếng cảnh báo về sự xuống cấp của cầu Long Biên và cho rằng đã đến lúc chúng ta cần có quyết định nhanh chóng, dứt khoát phương án cho cây cầu này, không nên kéo dài tình trạng duy tu nhỏ giọt, hỏng đâu sửa đó như hiện nay.

Dự án đường sắt đô thị Yên Viên - Ngọc Hồi do Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ GTVT) làm chủ đầu tư với cầu Long Biên là mắt xích quan trọng nhất của dự án. Tuy nhiên, dự án này vừa chuẩn bị khởi công đã bị đình lại năm 2014 do bê bối nhận hối lộ.

Tiếp đó, năm 2015, phương án phương án dỡ bỏ cầu Long Biên chỉ giữ lại 9 nhịp làm bảo tàng, xây cầu mới bên cạnh vị trí cầu cũ (do TEDI đề xuất) ngay khi công bố đã bị dư luận phê phán mạnh mẽ nên tiếp tục bế tắc…

Ngày 5/6/2022 vừa qua, Hà Nội chính thức tiếp nhận làm chủ đầu tư dự án tuyến đường sắt đô thị số 1, Yên Viên - Ngọc Hồi thay cho Bộ GTVT, với khái toán hơn 81.000 tỷ đồng. Trong khi vai trò đường sắt quốc gia của cầu Long Biên không còn lớn, việc Chính phủ giao cho Hà Nội phát triển tuyến giao thông đường sắt đô thị, trong đó cầu Long Biên như một mắt xích quan trọng là định hướng sáng suốt, vấn đề ở chỗ chúng ta cần đẩy nhanh quá trình này để “hồi sinh” cây cầu Long Biên danh tiếng.

Thực hiện mục tiêu kép

Sau nhiều tham vấn chuyên gia và thảo luận xã hội đều thống nhất là phục dựng nguyên trạng cây cầu thép, gia cường kết cấu móng trụ để khai thác cây cầu bền lâu, đáp ứng nhu cầu giao thông đường bộ, đường sắt và đường thủy. Bởi chỉ khi được vận hành, khai thác, duy tu, bảo dưỡng thường xuyên, công tác bảo tồn mới đảm bảo được tính bền vững đối với di sản sắt thép như cầu Long Biên.

Trong khi chờ đợi cây cầu được hồi sinh nguyên dạng như mong ước thì hàng ngày vẫn có hàng nghìn người xe qua lại và 12 đoàn tàu “bò” qua cầu mỗi ngày với tốc độ 15km/giờ. Nhiều ý kiến của ngành GTVT cho rằng, cần khảo sát toàn diện để sửa chữa những kết cấu hỏng nặng, duy trì cây cầu cho đến khi có phương án cải tạo triệt để.

Việc lập hồ sơ thi công phục dựng cây cầu này không khó khi người Pháp có sẵn hồ sơ lưu trữ, người Việt cũng có thể đo vẽ lại dễ dàng. Thi công cũng đơn giản, kể cả từ nền móng đến gia công lắp dựng cây cầu chế tạo bởi hơn 6.000 tấn thép... với vật tư, thiết bị đã vượt xa 120 năm trước, có thể rút ngắn thời gian thi công với giá thành thấp.

Dù phục dựng cầu rẻ hơn xưa rất nhiều thì Hà Nội chưa đủ giàu để làm cái cầu dạo chơi với chi phí vài trăm triệu USD. Do đó cần giải pháp vừa đáp ứng giao thông đô thị đồng thời bảo tồn được di sản.

Trước mắt là vừa phục hồi gia cường cầu từng bước, vừa tăng tốc độ tàu chạy lên 30, 50, 70km/giờ... nhằm khai thác ngay 12km đường sắt từ Ga Hà Nội tới Yên Viên phục vụ lượng khách đi tàu nhiều gấp 15 - 20 lần đường sắt đô thị Hà Đông – Cát Linh. Để đáp ứng nhiều đoàn tàu chạy qua cầu vào Ga Hàng Cỏ thì cần loại bỏ giao cắt đường sắt với 4 đường phố trung tâm Hà Nội (Nguyễn Khuyến, Nguyễn Thái Học, Điện Biên Phủ và Trần Phú).

Giải pháp để không giao cắt đường sắt với đường đô thị thường là làm đường sắt chạy trên cao hoặc đi ngầm. Mặc dù tốn kém hơn rất nhiều nhưng cũng có khả năng giải phóng nhiều đất vàng nội đô có thể nhượng quyền phát triển thu về khoản tiền lớn.

Hà Nội cần khẩn trương tìm ra giải pháp tối ưu để vừa gia cố vừa khai thác ngay, không cần chờ nhiều tỷ đô hay các dự án viển vông không hẹn ngày thực hiện.

Cứu cánh từ công nghệ số

Trong những ngày gần đây, sau khi xuất hiện sau vụ sập tấm đan trên cầu, đơn vị quản lý bảo trì cầu Long Biên dò tìm và hàn vá các hư hỏng trên mặt cầu. Đây là cách làm quá lạc hậu hơn một thế kỷ trước.

Thế giới từng chứng kiến Nhà thờ Đức Bà (Paris - Pháp) cháy rụi và ngay lập tức họ có phương án cải tạo và cũng rất nhanh phục dựng lại nguyên trạng. Ít người biết rằng cả thế giới có trò chơi trên máy tính đã vẽ 3D toàn bộ cấu trúc nhà thờ, chính xác tới từng chi tiết viên gạch hay họa tiết trang trí.

Cầu Long Biên cũng có thể ứng dụng công nghệ này để đo vẽ hiện trạng, đưa vào mô hình số, dùng các phần mềm tính toán (có hỗ trợ trí tuệ nhân tạo - AI) để dự báo rủi ro và lựa chọn giải pháp ưu tiên gia cố, tăng cường hay thay thế các cấu kiện sắt thép lẫn nền móng

Còn đối với tuyến đường sắt đô thị số 1, đã có nhóm chuyên gia hợp tác quốc tế nghiên cứu phương án khai thác cầu Long Biên với 12km đường sắt đô thị nối Ga Yên Viên về Ga Hà Nội với 2 tình huống: Đi trên cao hoặc đi ngầm để so sánh giá thành và hiệu quả đầu tư.

Quá trình nghiên cứu sử dụng mô hình xây dựng kỹ thuật số (BIM – Building Information Modeling) từ giai đoạn sơ bộ đã cho biết giá thành cho đến thiết kế thi công gắn với nhà cung cấp thiết bị, chào giá và phương thức tập hợp vốn, tiến độ xây lắp cho đến vận hành khai thác, bảo trì toàn dự án.

Một quy trình quản trị dự án đầu tư số hóa, đảm bảo sự minh bạch toàn bộ thông tin – chính là sự đảm bảo đại chúng hóa vốn đầu tư ngay từ khi hình thành dự án. Đây là cách làm phổ biến tại các TP khắp thế giới.

Với cách triển khai dự án theo mô hình BIM cho 12km đường sắt đô thị vượt cầu Long Biên, không chỉ tối ưu về giải pháp kỹ thuật mà cả giải pháp huy động tài chính cho toàn dự án hay từng hạng mục dự án một cách chính xác, hợp lý.